Zorg ingedeeld naar zorgbehoefte

Er zijn verschillende soorten zorgbehoeften:

• zorg rond de geboorte
• gezond blijven
• beter worden
• leven met een ziekte of een handicap
• zorg aan het eind van het leven

Deze zorgbehoeften worden gebruikt om de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg en het zorgstelsel in Nederland te beschrijven en zijn gekoppeld aan verschillende vormen van zorg (van den Berg et al. 2014van den Berg, M.J., de Boer, D., Gijsen, R., Heijink, R., Limburg, L. C. M., Zwakhals, L, Zorgbalans 2014. De prestaties van de Nederlandse gezondheidszorg, Bilthoven (2014)). Zo zijn curatieve activiteiten vooral gericht op beter worden, preventieve activiteiten op gezond blijven, verzorgende activiteiten op het leven met een ziekte of een handicap en palliatieve activiteiten gericht op kwaliteit van leven en sterven.

Soms worden deze activiteiten min of meer gelijk gesteld aan sectoren binnen de gezondheidszorg zoals preventie, cure en care. Toch is dat niet helemaal terecht. Zorg rond de geboorte omvat zowel preventie (leefstijlbeïnvloeding, screening op ziekten) als curatieve zorg (behandeling van complicaties). Bij gezond blijven is vaak sprake van preventie (al dan niet binnen het domein van de gezondheidszorg), maar ook curatie kan bijdragen aan het zich gezond blijven voelen. En voor chronisch zieken is het veelal van belang om een gezonde leefstijl te volgen om (verdere) gezondheidsproblemen te voorkomen. Een verdere indeling in acute en niet-acute of chronische zorg kan de zorgbehoefte verder specificeren (Schrijvers 1993Schrijvers, G., Een kathedraal van zorg: een inleiding over het functioneren van de zorgverlening, Utrecht (1993)).

Zorg ingedeeld naar plaats van behandeling

De gezondheidszorg kent drie plaatsen van behandeling: intramuraal, extramuraal en semimuraal. Bij intramurale zorg wordt zorg verleend aan mensen die zijn opgenomen in een instelling en daar langer dan 24 uur verblijven. Intramurale voorzieningen zijn verpleeg- of verzorgingshuizen, ziekenhuizen en instellingen voor mensen met een verstandelijke handicap (Stimulansz 2015Stimulansz, Thesaurus Zorg en Welzijn (2015)). Extramuraal betekent zorg zonder opname, die vaak verleend wordt in de directe omgeving van de patiënt. De huisartsenpraktijk en polikliniek zijn bijvoorbeeld extramurale voorzieningen. Van semimuraal is sprake als er zorg wordt verleend die verder gaat dan het extramurale aanbod, maar er onvoldoende aanleiding is voor opname. Voorbeelden hiervan zijn deeltijdbehandeling in een ziekenhuis of instelling voor geestelijke gezondheidszorg en dagverpleging in een verpleeghuis (Stimulansz 2015Stimulansz, Thesaurus Zorg en Welzijn (2015)). In de curatieve zorg wordt ook het begrippenpaar klinisch en ambulant gehanteerd. Klinische zorg valt onder intramurale medische zorg en ambulante zorg omvat de extramurale zorg (Nuy & Bex 1986Nuy, M. H. R., Bex, J. H. M., Aspekten van de gezondheidszorg, Nijmegen (1986)). De grenzen tussen waar extramuraal eindigt en intramuraal begint, zijn echter niet altijd helemaal duidelijk.

Instellingenoverschrijdende zorg

Hoewel de transmurale zorg ook onder de indeling naar plaats van behandeling valt, behandelen we deze toch apart. Transmurale zorg is zorg die niet in één bepaalde instelling verleend wordt, maar door verschillende zorgverleners uit zowel extramurale als intramurale instellingen om zo goed mogelijk te kunnen aansluiten bij de behoeften van de patiënt. Daarbij zijn over de zorgverlening en bijbehorende (deel)verantwoordelijkheden afspraken gemaakt tussen de zorgverleners (Stimulansz 2015Stimulansz, Thesaurus Zorg en Welzijn (2015); Boot 2010Boot, J.M.D., Organisatie van de gezondheidszorg, Assen (2010)). In het verlengde van het begrip transmurale zorg liggen concepten als ketenzorg, integrale zorg en diseasemanagement. Deze aan elkaar verwante concepten worden in de literatuur door elkaar heen gebruikt (Drewes et al. 2008Drewes, H. W., Graafmans, W., Boom, J. H. C., Struijs, J.N., Baan, C.A., Effectiviteit van disease management. Een overzicht van de (internationale) literatuur. RIVM-rapport nr. 260131001., Bilthoven (2008)). Integrale zorg wordt bijvoorbeeld wel omschreven als preventie, zorg en welzijn in dienst van het behoud en functioneren van de patiënt (Baan 2015Baan, C.A., Integrale gezondheidszorg. Meer dan de som der delen., Tilburg (2015)). Daarmee strekt het zich uit tot het preventieveld en de welzijnssector.

Zorg ingedeeld naar behandelingsniveau

Er zijn verschillende soorten behandelingsniveaus; de nulde-, eerste-, tweede- en derdelijn. De aard van het gezondheidsprobleem is bepalend voor het behandelingsniveau. Wanneer er zorg wordt aangeboden zonder dat er een hulpvraag is, noemen we dat preventieve gezondheidszorg, of ook wel nuldelijnszorg (Mackenbach & van der Maas 2008Mackenbach, J. P., van der Maas, J., Volksgezondheid en gezondheidszorg, Maarssen (2008)). GGD Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst)’en verlenen vaak deze zorg. Als er een hulpvraag is, wordt getracht met algemene zorg in de eerstelijn de klachten te verhelpen. Deze zorg is direct toegankelijk. Het gaat onder meer om huisartsenzorg, fysiotherapie, mondzorg en verloskundige zorg. Als de zorg in de eerstelijn ontoereikend is en meer specialistische zorg noodzakelijk is, verwijzen zorgverleners door naar de tweedelijn. Voor behandeling in de tweede lijn is een verwijzing uit de eerste lijn noodzakelijk. Onder de tweedelijnszorg vallen ziekenhuiszorg, geestelijke gezondheidszorg en gespecialiseerde jeugdzorg. Op het moment dat er hoogspecialistische zorg nodig is, zowel voor geestelijke als somatische gezondheidsproblemen, volgt doorverwijzing naar instellingen voor topklinische zorg. Dit noemen wij derdelijnszorg.

Zorg ingedeeld naar doelgroep

De gezondheidszorg kan worden ingedeeld naar groepen personen waarop de zorg zich richt. Er zijn verschillende doelgroepen te onderscheiden: zorg gericht op de totale bevolking, zorg gericht op bepaalde leeftijdsgroepen en geslacht, zorg gericht op bevolkingsgroepen met specifieke risico’s, zorg gericht op mensen met een beperking en zorg gericht op mensen met bepaalde ziekten (Nuy & Bex 1986Nuy, M. H. R., Bex, J. H. M., Aspekten van de gezondheidszorg, Nijmegen (1986); Roscam-Abbing & Bierens 1983Roscam-Abbing, E. W., Bierens, F. N. M., Bouw en werking van de gezondheidszorg in Nederland, Utrecht/Antwerpen (1983)). Voorbeelden zijn de ouderenzorg en de moeder- en kindzorg (indeling naar leeftijd) en de bedrijfsgeneeskundige zorg en zorg in gevangenissen (indeling naar bevolkingsgroepen met risico’s).