Determinanten beïnvloeden elkaar

De verschillende typen determinanten beïnvloeden niet alleen de volksgezondheid, maar ook elkaar. Sommige determinanten beïnvloeden heel direct onze gezondheid. Andere determinanten beïnvloeden onze gezondheid indirect via de invloed op andere (achterliggende) determinanten. Er is dus een duidelijke gelaagdheid tussen determinanten.
Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) heeft een overzicht gemaakt van achterliggende factoren van vijf impactvolle determinanten: Ongezonde voeding, bewegen, problematisch alcoholgebruik, psychosociale arbeidsbelasting en luchtkwaliteit . Daarbij gaat het om persoonsgebonden factoren, leefstijl, de sociale – en fysieke omgeving en overstijgende drijvende krachten, zoals maatschappelijke ontwikkelingen en trends.

Meer informatie


Veel determinanten clusteren

Veel determinanten van gezondheid clusteren; dat wil zeggen dat ze vaker bij dezelfde persoon voorkomen dan verwacht op basis van toeval. Zo gaan roken, druggebruik, alcoholgebruik en onveilig seksueel gedrag bijvoorbeeld vaak samen bij dezelfde jongeren (Schrijvers & Schoemaker 2008Schrijvers, C. T. M., Schoemaker, C. G., Spelen met gezondheid. Leefstijl en psychische gezondheid van de Nederlandse jeugd, Bilthoven (2008)). De clustering van ongezond gedrag wordt deels verklaard door een overkoepelende factor die leidt tot verschillende vormen van ongezond gedrag, zoals een specifieke jeugdsubcultuur of experimenteergedrag, of een gemeenschappelijke onderliggende determinant (gelaagdheid) (Schrijvers & Schoemaker 2008Schrijvers, C. T. M., Schoemaker, C. G., Spelen met gezondheid. Leefstijl en psychische gezondheid van de Nederlandse jeugd, Bilthoven (2008)). Als fysieke omgevingsfactoren clusteren spreken we van stapeling.


Grafiek: Clustering van risicofactoren

Sla de grafiek Clustering van risicofactoren 2020 over en ga naar de datatabel

Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2020 GGD-en, CBS en RIVM

  • Roken: wel eens roken
  • Overmatig drinken: meer dan 21 glazen alcohol per week drinken (mannen) of meer dan 14 (vrouwen)
  • Overgewicht: BMI Body Mass Index. De BMI is een index die de verhouding tussen lengte en gewicht bij een persoon weergeeft. De BMI wordt veel gebruikt om een indicatie te krijgen of er sprake is van overgewicht of ondergewicht. (Body Mass Index. De BMI is een index die de verhouding tussen lengte en gewicht bij een persoon weergeeft. De BMI wordt veel gebruikt om een indicatie te krijgen of er sprake is van overgewicht of ondergewicht.)  ≥ 25

40% van de volwassenen rookt en drinkt niet en heeft geen overgewicht

Van alle volwassenen boven de 18 jaar, is 40,1% geen roker, geen overmatige drinker en heeft geen overgewicht. Het percentage dat zowel rookt, als overmatig drinkt en overgewicht heeft, is 0,9%. Vergeleken met de twee andere risicofactoren, is bij volwassenen het percentage met alleen overgewicht het grootst. De combinatie van roken en  overgewicht is de meest voorkomende clustering. Deze percentages zijn gebaseerd op zelfrapportage.


  • A.M. van Bakel (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))
  • M.M. Harbers (RIVM)
  • B.E.P. Snijders (RIVM)
  • E.M. Zantinge (RIVM)