Gezondheidsgevolgen van roken

Roken zorgt voor een algeheel slechtere gezondheid

Mensen die roken hebben over het algemeen een slechtere gezondheid dan mensen die niet roken. Roken tast bijna elk orgaan in het lichaam aan en verzwakt het immuunsysteem, waardoor er vaker infecties en andere ziekten optreden (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)). Op deze webpagina volgt een niet-uitputtend overzicht van de ziekten en aandoeningen die roken kan veroorzaken.  

Tabel: Ziekten en aandoeningen als gevolg van roken

Roken en kanker

In Nederland veroorzaakt roken naar schatting jaarlijks circa 19.000 nieuwe kankergevallen (Lanting et al. 2023Lanting, C. I., Eekhout, I., Lebbink, E.K., Bijdrage van leefstijl, leefomgeving, infecties en reproductie aan kanker in Nederland, Amsterdam (2023)). Roken kan bijna overal in het lichaam kanker veroorzaken. De meest voorkomende kankersoorten door roken zijn: longkanker, hoofd-halskanker (bijvoorbeeld keel-, mondholte-, en strottenhoofdkanker), slokdarmkanker en blaaskanker (Lanting et al. 2023Lanting, C. I., Eekhout, I., Lebbink, E.K., Bijdrage van leefstijl, leefomgeving, infecties en reproductie aan kanker in Nederland, Amsterdam (2023)). Roken kan de werkzaamheid van kankerbehandelingen, zoals chemotherapie, verminderen. Ook bij vormen van kanker die niet door roken komen (Chellappan 2022Chellappan, S., Smoking Cessation after Cancer Diagnosis and Enhanced Therapy Response: Mechanisms and Significance (2022)). Daarnaast en hebben mensen die roken een hogere kans op overlijden en het ontwikkelen van nieuwe kankersoorten dan voormalige rokers en niet-rokers met kanker (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)).

Roken en hart-en-vaatziekten

Roken is een grote risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten, zoals coronaire hartziekten (waaronder hartinfarct), een beroerte, hartfalen, aneurysma van de aorta en perifeer arterieel vaatlijden. Het risico op hart- en vaatziekten neemt toe naarmate meer en langer gerookt wordt (Dai 2022Dai, X., Health effects associated with smoking: a Burden of Proof study (2022); Morris 2015Morris, P.B., Cardiovascular Effects of Exposure to Cigarette Smoke and Electronic Cigarettes: Clinical Perspectives From the Prevention of Cardiovascular Disease Section Leadership Council and Early Career Councils of the American College of Cardiology (2015)).

Roken en luchtwegaandoeningen

Roken is de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van COPD (WHO 2023WHO, Tobacco and Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) (2023)). Daarnaast kan roken verschillende andere luchtwegaandoeningen veroorzaken, waaronder astma (Action on Smoking and Health (ASH) 2015Action on Smoking and Health (ASH), ASH Research Report: Asthma and smoking (2015); Royal College of Physicians 2018Royal College of Physicians, Hiding in plain sight: Treating tobacco dependency in the NHS (2018)). Ook geeft roken een verhoogd risico op het krijgen van tuberculose (Dai 2022Dai, X., Health effects associated with smoking: a Burden of Proof study (2022)).

Roken en andere aandoeningen

Mensen die roken hebben een hogere kans op het ontwikkelen van diabetes type 2 (WHO 2023WHO, Tobacco and Diabetes (2023)), clusterhoofdpijn (Winsvold et al. 2023Winsvold, B.S., Harder, A.E.V., Ran, Chalmer, M., Dalmasso, M.C., Ferkingstad, E., Tripathi, K.P., Cluster Headache Genomewide Association Study and Meta-Analysis Identifies Eight Loci and Implicates Smoking as Causal Risk Factor (2023)), reumatoïde artritis en multipele sclerose (Dai 2022Dai, X., Health effects associated with smoking: a Burden of Proof study (2022)). Ook wordt roken in verband gebracht met een verhoogd risico op dementie, waaronder de ziekte van Alzheimer (WHO 2014WHO, Tobacco use and dementia (2014); Royal College of Physicians 2018Royal College of Physicians, Hiding in plain sight: Treating tobacco dependency in the NHS (2018)). Daarnaast hangt roken samen met een verhoogd risico op sommige psychische stoornissen, zoals schizofrenie en bipolaire stoornis (Wootton et al. 2022Wootton, R., Sallis, H., Munafó, M., Is there a causal effect of smoking on mental health? (2022)). Verder kan roken leiden tot verschillende oogaandoeningen, bijvoorbeeld staar Staar (of cataract) is een vertroebeling van de ooglens die ontstaat door verandering van de eiwitsamenstelling en het watergehalte van de ooglens. (Staar (of cataract) is een vertroebeling van de ooglens die ontstaat door verandering van de eiwitsamenstelling en het watergehalte van de ooglens.) en maculadegeneratie (WHO 2022WHO, Tobacco & Vision Loss (2022)). Bovendien hebben mannen die roken een hogere kans op erectiestoornissen (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)). Tot slot hebben mensen die roken een grotere kans op postoperatieve complicaties, zoals hart-, long-, of neurologische complicaties, infecties en een slechte wondheling (WHO 2020WHO, Tobacco & Postsurgical Outcomes (2020)).    

Functioneren van mensen die roken

Verminderde kwaliteit van leven

Mensen die roken hebben meer moeite met dagelijkse activiteiten, zoals traplopen en ervaren een slechtere fysieke en mentale gezondheid (Foll et al. 2022Foll, B., Piper, M., Fowler, C.D., Tonstad, S, Bierut, L, Lu, Jha, P, Hall, Tobacco and nicotine use (2022)). Vooral de ziekten die ontstaan als gevolg van roken, zoals longkanker, kunnen voor een sterk verminderde kwaliteit van leven zorgen  (López-Nicolás et al. 2018López-Nicolás, Á, Trapero-Bertran, M, Muñoz, C, Smoking, health-related quality of life and economic evaluation (2018)). Stoppen met roken zorgt voor een verbetering van de kwaliteit van leven (Moayeri et al. 2021Moayeri, F., Hsueh, Y.S.A., Dunt, D., Clarke, P., Smoking Cessation and Quality of Life: Insights From Analysis of Longitudinal Australian Data, an Application for Economic Evaluations (2021); Goldenberg et al. 2014Goldenberg, M, Danovitch, I, IsHak, WWilliam, Quality of life and smoking (2014); Viana et al. 2019Viana, DAparecida, Drumond Andrade, F, Martins, LClaudio, Rodrigues, LResende, Mara dos Santos Tavares, D, Differences in quality of life among older adults in Brazil according to smoking status and nicotine dependence (2019)). Een mislukte stoppoging kan daarentegen zorgen voor een afname van kwaliteit van leven, meestal door toenemende angst of depressies (Song et al. 2018Song, F, Bachmann, MO., Aveyard, P, Barton, GR., Brown, TJ., Maskrey, V, Blyth, A, Notley, C, Holland, R, Sutton, S, Brandon, TH., van Wouwe, JP, Relapse to smoking and health-related quality of life: Secondary analysis of data from a study of smoking relapse prevention (2018)).

Roken nadelig voor arbeidsproductiviteit

Roken leidt tot een algehele verminderde gezondheid, wat vaak ten koste gaat van de arbeidsproductiviteit. Rokers zijn vaker afwezig op werk (Troelstra et al. 2019Troelstra, S., Coenen, P., Boot, C.R.L., Harting, J., Kunst, AE., van der Beek, A. J., Smoking and sickness absence: a systematic review and meta-analysis (2019)), gaan vaker werken terwijl ze ziek zijn, zijn vaker arbeidsongeschikt en hebben meer beperkingen tijdens het werk dan niet-rokers of voormalige rokers (Baker et al. 2017Baker, CL., Flores, NM., Zou, KH., Bruno, M, Harrison, V.J., Benefits of quitting smoking on work productivity and activity impairment in the United States, the European Union and China (2017)). Stoppen met roken zorgt ervoor dat deze effecten afnemen en op den duur verdwijnen.  Vier jaar na het stoppen met roken is er nauwelijks verschil in arbeidsproductiviteit tussen voormalige rokers en niet-rokers (Baker et al. 2017Baker, CL., Flores, NM., Zou, KH., Bruno, M, Harrison, V.J., Benefits of quitting smoking on work productivity and activity impairment in the United States, the European Union and China (2017)).   

Gezondheidsgevolgen van roken rondom de zwangerschap

Van alle zwangeren rookt bijna 8% tijdens de zwangerschap

In 2021 rookte 7,7% van de zwangeren op enig moment tijdens de zwangerschap en 4,8% rookte gedurende de hele zwangerschap. Laag- en middelbaaropgeleide vrouwen roken vaker gedurende de hele zwangerschap (9,5%) dan hoogopgeleide zwangeren (1,3%) (Geuke et al. 2022Geuke, G., de Josselin - de Jong, S., Croes, E., Factsheet Roken & Zwangerschap – update 2022, Utrecht (2022)).

Risico’s van roken voor de zwangerschap

Roken tijdens de periconceptieperiode, van 14 weken vóór tot 10 weken na de bevruchting, kan leiden tot een verminderde vruchtbaarheid bij zowel mannen (Sharma et al. 2016Sharma, Harlev, Agarwal, Esteves, Cigarette Smoking and Semen Quality: A New Meta-analysis Examining the Effect of the 2010 World Health Organization Laboratory Methods for the Examination of Human Semen (2016); Kumar Bundhun et al. 2019Kumar Bundhun, Janoo, Bhurtu, Rishikesh Teeluck, Zafooruddin Sani Soogund , Pursun, Huang, Tobacco smoking and semen quality in infertile males: a systematic review and meta-analysis (2019)) als vrouwen (Angelis et al. 2020Angelis, Nardone, Garifalos, Pivonello, Sansone, Conforti, Di Dato, Sirico, Alviggi, Isidori, Colao, A., Pivonello, Smoke, alcohol and drug addiction and female fertility (2020); Oostingh et al. 2019Oostingh, Hall, Koster, MP. H., Grace, Jauniaux, E., Steegers-Theunissen, R.P.M., The impact of maternal lifestyle factors on periconception outcomes: a systematic review of observational studies (2019); Surgeon General 2004Surgeon General, Surgeon General's Health Report. The Health Consequences of Smoking: A report of the Surgeon General 2004, Atlanta (2004)). Daarnaast kan het negatieve effecten hebben op het verloop van de zwangerschap en de gezondheid van zowel moeder als kind, ook op lange termijn. Roken tijdens de periconceptieperiode heeft invloed op belangrijke processen die dan plaatsvinden, zoals de vorming van geslachtscellen, de ontwikkeling van de placenta en de groei van organen bij de foetus. Roken in deze periode door de moeder geeft een verhoogd risico op miskraam (Oostingh et al. 2019Oostingh, Hall, Koster, MP. H., Grace, Jauniaux, E., Steegers-Theunissen, R.P.M., The impact of maternal lifestyle factors on periconception outcomes: a systematic review of observational studies (2019)), een buitenbaarmoederlijke zwangerschap (Penzias 2018Penzias, A., Smoking and infertility: a committee opinion (2018)), vroeggeboorte (Buyun Liu 2020Buyun Liu, B., Maternal cigarette smoking before and during pregnancy and the risk of preterm birth: A dose-response analysis of 25 million mother-infant pairs (2020)), aangeboren afwijkingen (Lili Yang et al. 2022Lili Yang, Huan Wang, Liu Yang, Zhao, Guo, Y., Bovet, Bo Xi, Maternal cigarette smoking before or during pregnancy increases the risk of birth congenital anomalies: a population-based retrospective cohort study of 12 million mother-infant pairs (2022); Lassi et al. 2014Lassi, Z.S., Imam, A.M., Dean, S.V., Bhutta, Z.A., Preconception care: caffeine, smoking, alcohol, drugs and other environmental chemical/radiation exposure (2014); Werler et al. 2015Werler, Yazdy, M.M., Kasser, J.R., Mahan, S.T., Meyer, R.E., Anderka, M., Druschel, C., Mitchell, Maternal cigarette, alcohol, and coffee consumption in relation to risk of clubfoot (2015)) en overgewicht Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2 (Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2) op kinderleeftijd (Philips 2020Philips, Changes in parental smoking during pregnancy and risks of adverse birth outcomes and childhood overweight in Europe and North America: An individual participant data meta-analysis of 229,000 singleton births (2020)). Kinderen van mannen die roken tijdens de preconceptieperiode lijken een verhoogd risico te hebben op kanker (Beal et al. 2017Beal, M.A., Yauk, C.A., Marchetti, F., From sperm to offspring: Assessing the heritable genetic consequences of paternal smoking and potential public health impacts (2017)).

Risico’s van roken tijdens zwangerschap

Roken tijdens de zwangerschap heeft invloed op het verloop daarvan. Vrouwen die tijdens de zwangerschap roken, hebben een hogere kans op een miskraam (Pineles et al. 2014Pineles, Park, Edward, Samet, J. M., Systematic review and meta-analysis of miscarriage and maternal exposure to tobacco smoke during pregnancy (2014)), een doodgeboorte (Pineles et al. 2016Pineles, Hsu, Park, Edward, Samet, J. M., Systematic Review and Meta-Analyses of Perinatal Death and Maternal Exposure to Tobacco Smoke During Pregnancy, Oxford (2016)) en een vroeggeboorte (Delcroix et al. 2023Delcroix, M.H., Delcroix-Gomez, C., Marquet, P., Gauthier, T., Thomas, Aubard, Y., Active or passive maternal smoking increases the risk of low birth weight or preterm delivery: Benefits of cessation and tobacco control policies (2023)). Ook geeft roken tijdens de zwangerschap een verhoogd risico op afwijkingen aan de placenta (Jenabi et al. 2022Jenabi, E., Salehi, A.M., Masoumi, S.Z., Maleki, A., Maternal Smoking and the Risk of Placenta Accreta Spectrum: A Systematic Review and Meta-Analysis (2022); Shobeiri & Jenabi 2017Shobeiri, F., Jenabi, E., Smoking and placenta previa: a meta-analysis (2017); Cajachagua-Torres et al. 2022Cajachagua-Torres, El Marroun, H., Reiss, I.K.M., Jaddoe, V.W.V., Maternal preconception and pregnancy tobacco and cannabis use in relation to placental developmental markers: A population-based study (2022); Aliyu et al. 2011Aliyu, M.H., Lynch, O, Wilson, Alio, Kristensen, S., Marty, P.J., Whiteman, V.E., Salihu, H. M., Association between tobacco use in pregnancy and placenta-associated syndromes: a population-based study (2011)). Daarnaast vergroot roken tijdens de zwangerschap de kans op ernstige gezondheidsgevolgen voor het kind, zowel op korte als op langere termijn. Zie hiervoor ook onderstaande tabel. Korte termijn gevolgen zijn onder andere een hogere kans op een foetale groeibeperking (Selvaratnam et al. 2023Selvaratnam, Sovio, Cook, E.H., Gaccioli, Smith, Objective measures of smoking and caffeine intake and the risk of adverse pregnancy outcomes (2023); Surgeon General 2004Surgeon General, Surgeon General's Health Report. The Health Consequences of Smoking: A report of the Surgeon General 2004, Atlanta (2004)) en aangeboren afwijkingen (Fell et al. 2022Fell, Dack, Chummun, Sandy, Wren, Lewis, S, Maternal Cigarette Smoking and Cleft Lip and Palate: A Systematic Review and Meta-Analysis (2022); Lili Yang et al. 2022Lili Yang, Huan Wang, Liu Yang, Zhao, Guo, Y., Bovet, Bo Xi, Maternal cigarette smoking before or during pregnancy increases the risk of birth congenital anomalies: a population-based retrospective cohort study of 12 million mother-infant pairs (2022)). Langere termijn gevolgen van roken tijdens de zwangerschap voor het kind zijn bijvoorbeeld overgewicht en obesitas Er is sprake van obesitas of ernstig overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 30 kg/m2. (Er is sprake van obesitas of ernstig overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 30 kg/m2.) (Rayfield & Plugge 2017Rayfield, S, Plugge, E, Systematic review and meta-analysis of the association between maternal smoking in pregnancy and childhood overweight and obesity (2017); Da Silva Magalhães et al. 2019Da Silva Magalhães, Andrade de Sousa , Peixoto Lima, Lessa Horta, Maternal smoking during pregnancy and offspring body mass index and overweight: a systematic review and meta-analysis (2019)) en een verminderde hersenontwikkeling (Zou et al. 2022Zou, Olga Boer, Felix, Association of Maternal Tobacco Use During Pregnancy With Preadolescent Brain Morphology Among Offspring (2022)). Ook kinderen van wie de vader rookte tijdens de zwangerschap hebben een hogere kans op overgewicht op kinderleeftijd (Philips 2020Philips, Changes in parental smoking during pregnancy and risks of adverse birth outcomes and childhood overweight in Europe and North America: An individual participant data meta-analysis of 229,000 singleton births (2020)). Bovendien gaan kinderen van vrouwen die roken tijdens de zwangerschap zelf vaker roken op latere leeftijd, dan kinderen van vrouwen die niet hebben gerookt tijdens de zwangerschap (Duko et al. 2021Duko, Pereira, Tait, Dodzi Nyadanu, Betts, Alati, Prenatal Tobacco Exposure and the Risk of Tobacco Smoking and Dependence in Offspring: a Systematic Review and Meta-Analysis (2021)).

Tabel: Gezondheidsgevolgen van roken tijdens de zwangerschap voor het kind

Ook risico’s door meeroken tijdens zwangerschap

Als aanstaande moeders meeroken met anderen hebben ze een hogere kans op een doodgeboorte en een vroeggeboorte vergeleken met vrouwen die niet meeroken tijdens de zwangerschap (Leonardi-Bee et al. 2011Leonardi-Bee, J., Britton, J., Venn, A., Secondhand Smoke and Adverse Fetal Outcomes in Nonsmoking Pregnant Women: A Meta-analysis (2011); Delcroix et al. 2023Delcroix, M.H., Delcroix-Gomez, C., Marquet, P., Gauthier, T., Thomas, Aubard, Y., Active or passive maternal smoking increases the risk of low birth weight or preterm delivery: Benefits of cessation and tobacco control policies (2023)). Hun kinderen hebben bij de geboorte een hoger risico op een laag geboortegewicht (Delcroix et al. 2023Delcroix, M.H., Delcroix-Gomez, C., Marquet, P., Gauthier, T., Thomas, Aubard, Y., Active or passive maternal smoking increases the risk of low birth weight or preterm delivery: Benefits of cessation and tobacco control policies (2023)) en aangeboren afwijkingen, waaronder orofaciale schisis (Leonardi-Bee et al. 2011Leonardi-Bee, J., Britton, J., Venn, A., Secondhand Smoke and Adverse Fetal Outcomes in Nonsmoking Pregnant Women: A Meta-analysis (2011); Sabbagh et al. 2023Sabbagh, Baghlaf , Jamalellail, Bakhuraybah , AlGhamdi, Alharbi , AlHarbi , Hassan, Environmental tobacco smoke exposure and non-syndromic orofacial cleft: Systematic review and meta-analysis (2023)), dan de kinderen van moeders die niet meeroken.

In 2021 naar schatting 19 tot 30 baby’s overleden door roken tijdens zwangerschap

In 2021 overleden naar schatting tussen de 19 en 30 baby’s doordat hun moeder tijdens de zwangerschap heeft gerookt. Dit betreft de sterfte tijdens een zwangerschap van ten minste 24 weken tot 4 weken na de geboorte of neonatale sterfte Aantal overledenen in de eerste vier levensweken. Als afzonderlijke maat, wordt deze sterftemaat uitgedrukt per 1.000 levendgeborenen. Wanneer neonatale sterfte als onderdeel van perinatale sterfte wordt weergegeven, wordt deze uitgedrukt per 1.000 levend- en doodgeborenen. (Aantal overledenen in de eerste vier levensweken. Als afzonderlijke maat, wordt deze sterftemaat uitgedrukt per 1.000 levendgeborenen. Wanneer neonatale sterfte als onderdeel van perinatale sterfte wordt weergegeven, wordt deze uitgedrukt per 1.000 levend- en doodgeborenen.). In 2021 was de perinatale sterfte in Nederland in totaal 849 (bron: Perined). Deze sterfte bestond uit 554 doodgeborenen en 295 baby’s die zijn overleden in de eerste 4 weken na geboorte.

Berekening perinatale sterfte door roken

De berekening van perinatale sterfte Perinatale sterfte: De som van doodgeboorte en vroegneonatale sterfte (sterfte in de eerste 7 dagen) of neonatale sterfte (sterfte in de eerste 28 dagen). De perinatale sterfte wordt uitgedrukt per 1.000 levend- en doodgeborenen. (Perinatale sterfte: De som van doodgeboorte en vroegneonatale sterfte (sterfte in de eerste 7 dagen) of neonatale sterfte (sterfte in de eerste 28 dagen). De perinatale sterfte wordt uitgedrukt per 1.000 levend- en doodgeborenen.) is gebaseerd op het percentage vrouwen dat in 2021 tijdens de zwangerschap rookte, het relatieve risico van roken door de moeder tijdens de zwangerschap op perinatale sterfte, en de perinatale sterfte in Nederland in 2021. Het relatieve risico van roken tijdens de zwangerschap op een doodgeboren kind (na ten minste 24 weken zwangerschap) was 1,62; het relatieve risico op sterfte in de eerste 4 weken na geboorte was 1,22. Deze relatieve risico’s komen uit een grote Amerikaans literatuurstudie waarin veel studies geïntegreerd zijn (Pineles et al. 2016Pineles, Hsu, Park, Edward, Samet, J. M., Systematic Review and Meta-Analyses of Perinatal Death and Maternal Exposure to Tobacco Smoke During Pregnancy, Oxford (2016)). Aangezien de definitie van roken tijdens de zwangerschap niet in alle studies hetzelfde was, zijn de berekeningen gedaan met zowel het percentage ‘op enig moment roken tijdens de zwangerschap’ als ‘roken tijdens de hele zwangerschap’. In 2021 rookte in Nederland 7,7% van de zwangere vrouwen op enig moment tijdens de zwangerschap en 4,8% gedurende de hele zwangerschap (Scheffers - van Schayck et al. 2021Scheffers - van Schayck, T., Thissen, V., de Jong, S., van der Houwen, C., Smith, S., Steegers-Theunissen, R.P.M., Factsheet Rookvrij zwanger worden: Literatuuroverzicht van de risico’s van (meeroken) in de periconceptie periode, Utrecht (2021)).  

Gezondheidsgevolgen van meeroken

Meeroken verhoogt risico op longkanker en hart- en vaatziekten

Frequente blootstelling aan aan omgevingstabaksrook (meeroken, ook wel passief roken genoemd) zorgt voor 20% tot 30% toename van het risico op longkanker ten opzichte van mensen zonder blootstelling hieraan (Surgeon General 2006Surgeon General, The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General 2006, Atlanta (2006); Mackenbach et al. 2017Mackenbach, Damhuis, R.A.M., Been, J.V., The effects of smoking on health: growth of knowledge reveals even grimmer picture (2017)). Daarnaast verhoogt meeroken het risico op borst- (Mackenbach et al. 2017Mackenbach, Damhuis, R.A.M., Been, J.V., The effects of smoking on health: growth of knowledge reveals even grimmer picture (2017)), baarmoederhals- (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014); Qiaorui Wen et al. 2022Qiaorui Wen, Wang, X, Jun Lv, Guo, Y., Pei, Yang, Chen, Du, Burgess, Hacker, Liu, Chen, Canqing Yu, Chen, Li, China Kadoorie Biobank Collaborative Group, Association between involuntary smoking and risk of cervical cancer in Chinese female never smokers: A prospective cohort study (2022)), neusholte- (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)) en mondkanker (Action on Smoking and Health (ASH) 2016Action on Smoking and Health (ASH), The health effects of tobacco use on oral health (2016)). Ook het risico op verschillende hart- en vaatziekten, waaronder beroerte (WHO 2016WHO, Tobacco and Stroke (2016)) en coronaire hartziekten (WHO 2020WHO, Tobacco & Coronary Heart Disease (2020)), neemt met 25% tot 30% toe door meeroken (Institute of Medicine, IOM 2010Institute of Medicine, IOM, Secondhand Smoke Exposure and Cardiovascular Effects: Making Sense of the Evidence (2010)). Meeroken is daarnaast een risicofactor voor het ontwikkelen van diabetes type 2 (WHO 2023WHO, Tobacco and Diabetes (2023)). Hoeveel het risico op deze aandoeningen toeneemt, is afhankelijk van de blootstelling aan omgevingstabaksrook.

Kans op luchtwegaandoeningen groter door meeroken

Blootstelling aan omgevingstabaksrook zorgt voor irritatie van de ogen en de slijmvliezen in de neus-, mond- en keelholte (Gezondheidsraad 2003Gezondheidsraad, Volksgezondheidsschade door passief roken, Den Haag (2003)). Daarnaast hebben mensen die meeroken een grotere kans op het ontwikkelen van COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)) (WHO 2023WHO, Tobacco and Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) (2023)) en astma (Action on Smoking and Health (ASH) 2015Action on Smoking and Health (ASH), ASH Research Report: Asthma and smoking (2015)) vergeleken met mensen die niet meeroken. Ook hebben mensen die meeroken vaker een slechtere mondgezondheid (Action on Smoking and Health (ASH) 2016Action on Smoking and Health (ASH), The health effects of tobacco use on oral health (2016)) en een hoger risico op maculadegeneratie(WHO 2022WHO, Tobacco & Vision Loss (2022)) en reumatoïde artritis (Zhang et al. 2023Zhang, X., Zhang, Yang, Zhi, Chen, Zhao, J., Cui, Zhao, Zhang, Yi An, Cao, Association between passive smoking and the risk of rheumatoid arthritis: a systematic review and meta-analysis (2023)).

Gevolgen van meeroken voor kinderen

Bij kinderen leidt meeroken tot een hogere frequentie van luchtwegsymptomen (Surgeon General 2006Surgeon General, The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General 2006, Atlanta (2006)) en een grotere kans op (ernstige) luchtweginfecties (WHO 2021WHO, Tobacco control to improve child health and development (2021)). Blootstelling aan omgevingstabaksrook zorgt bij kinderen voor een slechtere longfunctie (Surgeon General 2006) en hoger risico op astma (Mackenbach et al. 2017Mackenbach, Damhuis, R.A.M., Been, J.V., The effects of smoking on health: growth of knowledge reveals even grimmer picture (2017);  WHO 2021WHO, Tobacco control to improve child health and development (2021)). Ook komt wiegendood Plotseling, onverwacht tijdens een slaapperiode overlijden van een kind jonger dan 1 jaar bij wie geen lichamelijke aandoening wordt vastgesteld die het overlijden verklaart. (Plotseling, onverwacht tijdens een slaapperiode overlijden van een kind jonger dan 1 jaar bij wie geen lichamelijke aandoening wordt vastgesteld die het overlijden verklaart.) vaker voor bij baby’s die na de geboorte aan tabaksrook worden blootgesteld (Mackenbach et al. 2017Mackenbach, Damhuis, R.A.M., Been, J.V., The effects of smoking on health: growth of knowledge reveals even grimmer picture (2017); WHO 2021WHO, Tobacco control to improve child health and development (2021)). Verder geeft meeroken een hogere kans op middenooraandoeningen, waaronder oorontstekingen, (Surgeon General 2006Surgeon General, The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General 2006, Atlanta (2006); WHO 2021WHO, Tobacco control to improve child health and development (2021)), meningokokkenziekte (zoals bloedvergiftiging en hersenvliesontsteking) (WHO 2021WHO, Tobacco control to improve child health and development (2021)) en gaatjes in zowel het melk- als volwassen gebit bij kinderen (WHO 2017WHO, Tobacco cessation and oral health integration (2017)). Tot slot geeft blootstelling aan omgevingstabaksrook op kinderleeftijd een hoger risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten op volwassen leeftijd (WHO 2020WHO, Tobacco & Coronary Heart Disease (2020); WHO 2021WHO, Tobacco control to improve child health and development (2021)).

Gezondheidsgevolgen van e-sigaretten

Ook e-sigaretten bevatten schadelijke stoffen

Damp (aerosol) afkomstig van e-sigaretten bevat schadelijke stoffen, al is dit over het algemeen minder dan bij brandbare tabaksproducten (Reports of the Surgeon General 2016Reports of the Surgeon General, E-Cigarette Use Among Youth and Young Adults (2016)). De hoeveelheid en soort schadelijke stoffen kan sterk verschillen tussen typen e-sigaretten en de gebruikte e-vloeistof (National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine 2018National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, Public Health Consequences of E-Cigarettes, Washington (DC) (2018); Talih et al. 2022Talih, Salman, Soule, El-Hage, Karam, Karaoghlanian, El-Hellani, Saliba, Shihadeh, Electrical features, liquid composition and toxicant emissions from ‘pod-mod’-like disposable electronic cigarettes (2022)). E-sigaretten bestaan nog niet lang genoeg om uitspraken te doen over de langetermijneffecten op de gezondheid. Het is echter wel mogelijk om de voorstadia van bepaalde aandoeningen te onderzoeken of op basis van bekende effecten van de stoffen in e-sigarettendamp langetermijngevolgen in te schatten.

Kankerverwekkende stoffen en luchtwegklachten bij e-sigaretgebruik

Sommige stoffen in de aerosol van e-sigaretten zijn bekende kankerverwekkende stoffen en er zijn aanwijzingen dat e-sigaretgebruik het risico op kanker verhoogt (National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine 2018National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, Public Health Consequences of E-Cigarettes, Washington (DC) (2018); Tommasi et al. 2023Tommasi, Blumenfeld, Besaratinia, Vaping Dose, Device Type, and E-Liquid Flavor are Determinants of DNA Damage in Electronic Cigarette Users (2023)). Daarnaast hebben e-sigaretgebruikers vaker luchtwegklachten, zoals een piepende uitademing (Dongmei Li et al. 2020Dongmei Li, Sundar, McIntosh, Ossip, Lukasz Goniewicz , O'Connor, Rahman, Association of smoking and electronic cigarette use with wheezing and related respiratory symptoms in adults: cross-sectional results from the Population Assessment of Tobacco and Health (PATH) study, wave 2 (2020); National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine 2018National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, Public Health Consequences of E-Cigarettes, Washington (DC) (2018)), hoesten (National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine 2018National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, Public Health Consequences of E-Cigarettes, Washington (DC) (2018)) en kortademigheid (Chaffee et al. 2021Chaffee, Barrington-Trimis, Liu, F., Wu, McConnell, Krishnan-Sarin , Leventhal, Kong, E-cigarette use and adverse respiratory symptoms among adolescents and Young adults in the United States (2021)), dan mensen die niet roken. Ook hebben e-sigaretgebruikers een verminderde longfunctie (Bozier et al. 2020Bozier, Chivers, Chapman, Larcombe, The Evolving Landscape of Electronic Cigarettes: A Systematic Review of Recent Evidence (2020); Tattersall et al. 2023Tattersall, Hughey, Piasecki, Korcarz, Hansen, Ott, Sandbo, Fiore, Baker, James Stein, Cardiovascular and Pulmonary Responses to Acute Use of Electronic Nicotine Delivery Systems and Combustible Cigarettes in Long-Term Users (2023)) en is e-sigaretgebruik geassocieerd met het ontwikkelen van longaandoeningen (Bhatta & Glantz 2020Bhatta, Glantz, Association of E-Cigarette Use With Respiratory Disease Among Adults: A Longitudinal Analysis (2020)), zoals astma en COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)) (Xian & Chen 2021Xian, Chen, E-cigarette users are associated with asthma disease: A meta-analysis (2021); Wills et al. 2021Wills, Soneji, Choi, Jaspers, Tam, E-cigarette use and respiratory disorders: an integrative review of converging evidence from epidemiological and laboratory studies (2021)).

Verhoogd risico op hart- en vaatziekten bij e-sigaretten

Er is een verband tussen e-sigaretten en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten (WHO 2020WHO, Tobacco & Coronary Heart Disease (2020)). Het gebruik van e-sigaretten zorgt voor een snellere hartslag, hogere bloeddruk, verstijving van slagaders (Siddiqi et al. 2023Siddiqi, Rashid, Siddiqi, Anwer, Usman, Sakhi, Bhatnagar, Hamburg, Hirsch, Rodriguez , Blaha, DeFilippis, Benjamin, EJ., Michael Hall, Association of Electronic Cigarette Exposure on Cardiovascular Health: A Systematic Review and Meta-Analysis (2023); Bozier et al. 2020Bozier, Chivers, Chapman, Larcombe, The Evolving Landscape of Electronic Cigarettes: A Systematic Review of Recent Evidence (2020)), vernauwing van slagaders (WHO 2020WHO, Tobacco & Coronary Heart Disease (2020), Tattersall et al. 2023Tattersall, Hughey, Piasecki, Korcarz, Hansen, Ott, Sandbo, Fiore, Baker, James Stein, Cardiovascular and Pulmonary Responses to Acute Use of Electronic Nicotine Delivery Systems and Combustible Cigarettes in Long-Term Users (2023)) en een verminderde functie van endotheelcellen (binnenbekleding van bloedvaten) (Klein et al. 2023Klein, Diaba-Nuhoho, Giebe, Brunssen, Morawietz, Regulation of endothelial function by cigarette smoke and next-generation tobacco and nicotine products (2023)). Verder laat onderzoek zien dat mensen die e-sigaretten gebruiken een hoger risico hebben op verhoogde glucose intolerantie en het ontwikkelen van diabetes type 2 (WHO 2023WHO, Tobacco and Diabetes (2023)). Dubbelgebruikers, mensen die zowel e-sigaretten als brandbare tabaksproducten roken, hebben waarschijnlijk een nog grotere kans op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten dan mensen die alleen brandbare tabaksproducten roken (Osei et al. 2019Osei, Mirbolouk, Orimoloye, Dzaye, Iftekhar Uddin, Benjamin, EJ., Michael Hall, DeFilippis, Stokes, Bhatnagar, Nasir, Blaha, Association Between E-Cigarette Use and Cardiovascular Disease Among Never and Current Combustible-Cigarette Smokers (2019); Parekh et al. 2020Parekh, Pemmasini, Desai, Risk of Stroke With E-Cigarette and Combustible Cigarette Use in Young Adults (2020)).

E-sigaretgebruikers beginnen vaker met het roken van tabakssigaretten

Adolescenten en jongvolwassenen die e-sigaretten gebruiken beginnen later vaker met het roken van tabakssigaretten dan jongeren die geen e-sigaretten gebruiken (Soneji et al. 2017Soneji, Barrington-Trimis, Wills, Leventhal, Unger, Gibson, Yang, Primack, Andrews, Miech, R. A., Spindle, Dick, DM., Eissenberg, Hornik, Dang, Sargent, Association Between Initial Use of e-Cigarettes and Subsequent Cigarette Smoking Among Adolescents and Young Adults (2017); Barrington-Trimis et al. 2018Barrington-Trimis, Kong, Leventhal, Liu, F., Mayer, Boley Cruz, Krishnan-Sarin , McConnell, E-cigarette Use and Subsequent Smoking Frequency Among Adolescents (2018); Martinelli et al. 2023Martinelli, Candel, de Vries, H., Talhout, Knapen, van Schayck, CP., Nagelhout, G. E., Exploring the gateway hypothesis of e-cigarettes and tobacco: a prospective replication study among adolescents in the Netherlands and Flanders (2023)). E-sigaretten kunnen dus een opstapje zijn naar het roken van brandbare tabaksproducten. E-sigaretten zijn verslavend, maar onduidelijk is of ze meer of minder verslavend zijn dan tabakssigaretten (National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine 2018National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, Public Health Consequences of E-Cigarettes, Washington (DC) (2018); Jankowski et al. 2019Jankowski, Krzystanek, Zejda, Majek, Lubansky, Lawson, J., Brozek, E-Cigarettes are More Addictive than Traditional Cigarettes-A Study in Highly Educated Young People (2019)). Dit hangt mede af van het type e-sigaret (National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine 2018National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, Public Health Consequences of E-Cigarettes, Washington (DC) (2018)).

Gezondheidsgevolgen van stoppen met roken

Stoppen met roken is erg gunstig voor de gezondheid

Stoppen met roken zorgt op elke leeftijd voor gezondheidswinst, zowel op korte als op lange termijn (zie tabel). Het zorgt voor een betere kwaliteit van leven, een betere algehele gezondheid en kan de levensduur tot 10 jaar verlengen (Reports of the Surgeon General 2020Reports of the Surgeon General, Smoking Cessation: A Report of the Surgeon General (2020); Jha et al. 2013Jha, P, Ramasundarahettige, Landsman, Rostron, Thun, MJ., Anderson, McAfee, Peto, RR., 21st-century hazards of smoking and benefits of cessation in the United States (2013)). Het risico op verschillende soorten kanker, hart- en vaatziekten, COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)) (Reports of the Surgeon General 2020Reports of the Surgeon General, Smoking Cessation: A Report of the Surgeon General (2020)) en diabetes type 2 (WHO 2023WHO, Tobacco and Diabetes (2023)) neemt af. Daarnaast verbetert over het algemeen de mentale gezondheid van mensen die stoppen met roken (Taylor et al. 2021Taylor, Lindson, Farley, Leinberger-Jabari , Sawyer, Te Water Naudé, Theodoulou, King, Burke, Aveyard, P, Smoking cessation for improving mental health (2021)) en zorgt het voor een betere mondgezondheid (WHO 2017WHO, Tobacco cessation and oral health integration (2017)). Ook is stoppen met roken vóór een operatie gunstig: ten minste 4 weken vóór de operatie stoppen met roken leidt tot minder postoperatieve complicaties (WHO 2020WHO, Tobacco & Postsurgical Outcomes (2020)). Tot slot kan stoppen met roken het beloop van ziekten gunstig beïnvloeden. Het kan bijvoorbeeld de motorische achteruitgang bij multipele sclerose vertragen (Rodgers et al. 2022Rodgers, Friede, Vonberg, Constantinescu, Coles, Chataway, Duddy, Emsley, Ford, The impact of smoking cessation on multiple sclerosis disease progression (2022)) en bij sommige rookgerelateerde aandoeningen, zoals COPD en hart- en vaatziekten, is stoppen met roken effectiever dan het gebruik van medicatie (Chavannes et al. 2017Chavannes, N. H., Drenthen, Wind, L. A., van Avendonk, M., Donk, Verduijn, NHG-Behandelrichtlijn: Stoppen met roken (2017)).

Tabel: Effecten van stoppen met roken op korte en lange termijn

Sterfte door roken

In 2022 ruim 20.000 mensen overleden door roken

In 2022 overleden in Nederland naar schatting 20.220 mensen als gevolg van aandoeningen veroorzaakt door roken. Roken is bij volwassenen verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfgevallen. Er zijn per ziekte duidelijke verschillen in het percentage sterfgevallen dat kan worden toegeschreven aan roken. Bij longkanker is 81% van alle sterfgevallen te wijten aan roken. Bij COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)) en strottenhoofdkanker is dat respectievelijk 77% en 82% van de sterfgevallen. Daarnaast is circa 54% van de totale sterfte aan lip-, mond- en speekselklierkanker, 47% van de sterfte aan slokdarmkanker en 25% van de sterfte aan blaaskanker toe te schrijven aan roken. (Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek, bewerkt door het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)).

In 2022 naar schatting 1.060 mensen overleden door meeroken

In 2022 overleden naar schatting 1.060 mensen als gevolg van meeroken, met name door longkanker, COPD en diabetes. (Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek, bewerkt door het RIVM).

Stoppen met roken leidt tot daling risico voortijdig sterven

Op iedere leeftijd heeft stoppen met roken een gunstig effect op het risico op voortijdige sterfte. Hoe eerder iemand stopt met roken, hoe meer het risico op voortijdige sterfte daalt (Nash et al. 2017Nash, Liao, Harris, T., Freedman, Cigarette Smoking and Mortality in Adults Aged 70 Years and Older: Results From the NIH-AARP Cohort (2017)). Stoppen met roken kan de levensduur tot wel 10 jaar verlengen (Jha et al. 2013Jha, P, Ramasundarahettige, Landsman, Rostron, Thun, MJ., Anderson, McAfee, Peto, RR., 21st-century hazards of smoking and benefits of cessation in the United States (2013)). Mensen die voor hun 35^e stoppen met roken, hebben dezelfde levensverwachting Het gemiddeld aantal nog te verwachten levensjaren op een bepaalde leeftijd. (Het gemiddeld aantal nog te verwachten levensjaren op een bepaalde leeftijd.) als mensen die nooit gerookt hebben (Reep-van den Bergh et al. 2017Reep-van den Bergh, Harteloh, P. P. M., Croes, E.A., Leading cause of death in young Dutch people: the cigarette (2017)). Maar ook mensen die tussen hun 60^e en 70^e levensjaar stoppen met roken, verlagen hun risico op sterfte (Nash et al. 2017Nash, Liao, Harris, T., Freedman, Cigarette Smoking and Mortality in Adults Aged 70 Years and Older: Results From the NIH-AARP Cohort (2017)). Het sterfterisico wordt ook bepaald door de duur van het roken en het aantal sigaretten dat gerookt wordt (Nash et al. 2017Nash, Liao, Harris, T., Freedman, Cigarette Smoking and Mortality in Adults Aged 70 Years and Older: Results From the NIH-AARP Cohort (2017)).

Tabel: Sterfgevallen door ziekten als gevolg van roken 2022

Bron: RIVM, mede gebaseerd op CBS Doodsoorzakenstatistiek (zie voor methode VTV-2018)

Door afronding op tientallen kan de totale rook-gerelateerde sterfte verschillen van de som van de sterfte bij mannen en vrouwen afzonderlijk.

Meer informatie

• Bronverantwoording
• Methode: Sterfte door roken
• Perinatale sterfte door roken tijdens de zwangerschap