Overdracht van soa meestal via onbeschermd seksueel contact
Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa (Seksueel overdraagbare aandoeningen)) zijn infectieziekten die meestal worden veroorzaakt door een bacterie of virus. Meestal vindt de overdracht van het virus of de bacterie plaats via onbeschermd seksueel contact (oraal, vaginaal of anaal), maar er zijn ook andere overdrachtsroutes. Zo kunnen tijdens de geboorte soa worden overgedragen van moeder op kind. Tijdens de zwangerschap kunnen kinderen al besmet worden met hepatitis B, syfilis, hiv (Human immunodeficiency virus (Humane Immunodeficiëntievirus)) en zeldzame gevallen van herpes genitalis. Enkele soa zijn ook overdraagbaar via bloed. Syfilis, hiv en hepatitis B kunnen ook worden overgedragen door bijvoorbeeld een bloedtransfusie of door gebruik van besmette naalden. In Nederland worden alle bloeddonoren getest op syfilis, hepatitis B en het hiv-virus.
Risicogroepen hebben relatief vaak onbeschermd seksueel contact
Sommige groepen mensen hebben een verhoogd risico om een soa te krijgen vanwege seksueel risicogedrag, zoals onbeschermd seksueel contact. Dat zijn met name:
- mannen die seks hebben met mannen (MSM (Mannen die seks hebben met mannen));
- jonge heteroseksuele mannen en vrouwen;
- bepaalde allochtone bevolkingsgroepen, zoals mensen van Surinaamse en Antilliaanse/Arubaanse afkomst.
Meer informatie
- Over soa: zie Definities
Verspreiding van hiv-infectie onder meer via bloed en sperma
Een hiv (Human immunodeficiency virus (Humane Immunodeficiëntievirus))-infectie kan zich verspreiden via:
- Onveilige handelingen met bloed en sperma; beide bevatten bij hiv-geïnfecteerden een hoge concentratie van hiv.
- Onbeschermd anaal of vaginaal seksueel contact met een drager van het virus. Vaginaal vocht en voorvocht bevatten bij hiv-geïnfecteerden een lagere concentratie van hiv dan bloed en sperma.
- Overdracht van moeder op kind gedurende de zwangerschap, bij geboorte of via borstvoeding.
De concentratie van hiv in speeksel, zweet, traanvocht en urine is te laag om infectieus te zijn. Verspreiding via speeksel en huishoudelijk contact (servies, bestek, toilet) treedt hierdoor niet op.
Besmettelijkheid is groter tijdens infectie met andere soa
Mensen die geïnfecteerd raken met een andere seksueel overdraagbare aandoening zijn op dat moment ook extra besmettelijk voor een hiv-infectie. Het risico op een hiv-infectie is dan 2,5 tot 5 maal hoger dan gemiddeld.
Niet iedereen even gevoelig voor hiv en aids
Niet iedereen is even gevoelig voor hiv. Dit heeft te maken met de genetische variatie in genen die betrokken zijn bij het afweersysteem. Dragers van een bepaalde genetische mutatie zijn beschermd tegen aids (Acquired Immune Deficiency Syndrome) of maken een tragere ontwikkeling van de infectie door (Kimman et al. 2007 (Kimman, T. G., Janssen, R., Hoebee, B., [Effect of genetic polymorphisms on the susceptibility to and course of infectious diseases]. (2007)) ). 5-15% van de blanke bevolking heeft deze mutatie. Mogelijk zijn er meerdere genen betrokken bij de gevoeligheid voor infectie door hiv en het ziekteverloop (Fellay et al. 2007 (Fellay, J, Shianna, KV., Ge, D, Colombo, S, Ledergerber, B, Weale, M, Zhang, K, Gumbs, C, Castagna, A, Cossarizza, A, Cozzi-Lepri, A, De Luca, A, Easterbrook, P, Francioli, P, Mallal, S, Martinez-Picado, J, Miro, JM., Obel, N, Smith, JP., Wyniger, J, Descombes, P, Antonarakis, SE., Letvin, NL., McMichael, AJ., Haynes, BF., Telenti, A, Goldstein, D. B., A whole-genome association study of major determinants for host control of HIV-1. (2007)) ; Kellam & Weiss 2006 (Kellam, P, Weiss, RA., Infectogenomics: insights from the host genome into infectious diseases. (2006)) ).
Chlamydia wordt veroorzaakt door een bacterie
Chlamydia is een seksueel overdraagbare aandoening die wordt veroorzaakt door de bacterie Chlamydia trachomatis. Chlamydia kan behalve door onbeschermd seksueel contact (urogenitale, anorectale en orale chlamydia) ook worden overgedragen van moeder op kind tijdens de geboorte (perinatale chlamydia).
Genitale wratten veroorzaakt door HPV
Genitale wratten is een virale seksueel overdraagbare aandoening (soa (Seksueel overdraagbare aandoeningen)) die wordt veroorzaakt door het humaan papilloma virus (HPV (Humaan papilloma virus)). Het virus wordt overgedragen via seks. Daarnaast kan het virus van moeder op kind worden overgedragen tijdens de geboorte. Een andere minder vaak voorkomende route van overdracht is contact met een handdoek, washand of vingers van een patiënt, wanneer deze kort daarvoor met de geslachtsorganen in aanraking zijn geweest.
Gonorroe meestal veroorzaakt door onveilige seks
Gonorroe is een seksueel overdraagbare aandoening (soa (Seksueel overdraagbare aandoeningen)) die wordt veroorzaakt door de bacterie Neisseria gonorrhoeae. Gonorroe wordt meestal overgedragen door onveilige seks. Het kan ook bij de geboorte worden overgedragen van moeder op kind (perinatale gonorroe).
Onbeschermd seksueel contact belangrijkste oorzaak hepatitis B
In Nederland wordt acute hepatitis B meestal overgebracht via onbeschermd seksueel contact, te weten in 64% van de gevallen. Hieronder zijn veel homo- en biseksuele contacten (Visser et al. 2017 (Visser, M., van Aar, F., van Oeffelen, A. A. M., van den Broek, I. V. F., Hofstraat, S. H. I., Heijne, J. C. M., den Daas, C., Hoenderboom, B. M., van Wees, D.A., Basten, M., Woestenberg, P. J., Götz, H. M., van Sighem, A. I., de Hoon, S., van Benthem, B. H. B., Op de Coul, E.L.M., Sexually transmitted infections including HIV, in the Netherlands in 2016, Bilthoven (2017)) ).
Virus ook overdraagbaar door geïnfecteerd bloed
Hepatitis B kan ook worden overgedragen via contact met geïnfecteerd bloed of via lichaamsvloeistoffen die geïnfecteerd bloed bevatten. Besmetting via bloed-bloedcontact kan zich bijvoorbeeld voordoen bij mensen die een bloedtransfusie ondergaan of bij zorgverleners die zich prikken met een besmette naald.
Diverse groepen hebben verhoogd risico
Diverse groepen mensen hebben een verhoogd risico op besmetting met het hepatitis B-virus (Gezondheidsraad 2009 (Gezondheidsraad, Algemene vaccinatie tegen hepatitis B herbeoordeeld, Den Haag (2009)) ; "VWS" 2010 ("VWS", Vaccinaties tegen hepatitis B en pneumokokkeninfecties binnen het Rijksvaccinatieprogramma, Den Haag (2010)) ).
- Werkers in de gezondheidszorg, druggebruikers en mensen met een piercing lopen risico op contact met besmette naalden.
- Mensen die in het buitenland een bloedtransfusie of ingreep ondergaan of pasgeborenen met een geïnfecteerde moeder vormen een risicogroep vanwege bloed-bloedcontact.
- Leden van een gezin of woongemeenschap kunnen elkaar besmetten met het hepatitis B-virus door hun frequente en intensieve contact. Vooral jonge kinderen kunnen de ziekte krijgen via bijvoorbeeld wondjes en tondeuses (bloed-bloedcontact) of het uitwisselen van tandenborstels (contact met bloed of bloedbevattend speeksel).
- Personen met het syndroom van Down hebben een verhoogd risico door specifieke omgangsvormen (bijten, kwijlen, automutilatie (Bewuste zelfverwonding.), seks).
Jonge kinderen met hepatitis B hebben een groot risico op de chronische vorm. Het risico dat een besmette moeder tijdens of vlak na de bevalling het virus overbrengt op haar kind is meer dan 90% (LCI-richtlijnen).
Meer informatie
- Definities: hepatitis B
- Besmetting van hepatitis B: LCI-richtlijnen Hepatitis B
Herpers genitalis wordt veroorzaakt door herpes simplex virus
Herpes genitalis is een virale seksueel overdraagbare aandoening (soa (Seksueel overdraagbare aandoeningen)) die wordt veroorzaakt door het herpes simplex virus (HSV (Herpes simplex virus)), type 1 of type 2. De aard en ernst van de ziekteverschijnselen worden in belangrijke mate bepaald door het type virus, het geslacht van de geïnfecteerde en een eventuele eerdere niet-genitale infectie met HSV, en of er sprake is van een nieuwe (primaire) infectie of een recidief. Een HSV-infectie heeft een chronisch karakter.
Herpes neonatorum overgedragen van moeder op kind tijdens geboorte
Het herpes simplex virus kan behalve door onbeschermd seksueel contact ook worden overgedragen van moeder op kind tijdens de geboorte (herpes neonatorum) en in zeldzame gevallen tijdens de zwangerschap.
Mensen met herpes genitalis dragen virus levenslang bij zich
Wie eenmaal geïnfecteerd is met het herpesvirus, draagt het virus levenslang bij zich. Daardoor zijn terugkerende ulceraties (recidieven) mogelijk. Deze kunnen optreden onder invloed van koorts, verminderde weerstand, vermoeidheid, stress, menstruele cyclus en ultraviolette straling. De meerderheid van de besmettingen blijkt via asymptomatische dragers te verlopen (Bron: LCI-richtlijnen). Bij terugkerende infecties (recidieven) zijn de verschijnselen minder ernstig en duren ze minder lang dan bij primaire infecties. Hoelang recidieven optreden en hoe vaak hangt af van het type virus en van de karakteristieken van de patiënt. Na een jaar heeft circa 25% van de patiënten met HSV-1 en 89% van de patiënten met HSV-2 ten minste één recidief doorgemaakt. HSV-1 recidiveert genitaal dus beduidend minder vaak dan HSV-2 (Holmes et al. 2008 (Holmes, K. K., Sparling, P. F., Stamm, W. E., Piot, P., Wasserheit, J.N., Corey, L., Sexually transmitted diseases, New York (2008)) ).
Syfilis wordt overgedragen via slijmvlies en bloed
Syfilis wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum. Infectie vindt vaak plaats via:
- Slijmvlies of huidepitheel: tijdens onbeschermd genitaal, anaal of oraal seksueel contact.
- Bloed: bijvoorbeeld via een bloeddonor of van moeder op kind bij zwangere vrouwen via de navelstreng, of via seksueel contact.
Syfilis wordt vaak niet of pas heel laat herkend omdat het een zeer wisselend klinisch beloop heeft.
Meer informatie
- Over syfilis: zie Definities
- F. van Aar (RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))
- F.D.H. Koedijk (GGD (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst ) Twente)
- E.L.M. Op de Coul (RIVM)
- S. Hofstraat (RIVM)