Wijzigingsdatum 01-06-2022

Zowel genen als omgeving belangrijk in ontstaan PTSS

Posttraumatische stressstoornis (PTSS Posttraumatische stressstoornis (Posttraumatische stressstoornis)) ontwikkelt zich door een complexe wisselwerking tussen genetische factoren en omgeving (Zannas et al. 2015Zannas, A.S., Provençal, N., Binder, E.B., Epigenetics of posttraumatic stress disorder: current evidence, challenges, and future directions (2015)).  PTSS wordt veroorzaakt door blootstelling aan een gebeurtenis die wordt ervaren als traumatisch  (Lancaster et al. 2016Lancaster, C.L., Teeters, J.B., Gros, D.F., Back, S.E., Posttraumatic stress disorder: overview of evidence-based assessment and treatment (2016)). Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op de ontwikkeling van PTSS in reactie op een schokkende gebeurtenis verhogen. In de tabel is te zien dat sommige van deze factoren het risico op PTSS verhogen voorafgaand aan de blootstelling aan een schokkende gebeurtenis, zoals een genetische kwetsbaarheid. Andere risicofactoren verhogen het risico op PTSS tijdens en na de schokkende gebeurtenis.

Tabel: Risicofactoren voor de ontwikkeling van PTSS 

Risicofactoren

Toelichting

Bron

Factoren voorafgaand aan de schokkende gebeurtenis
Genen
  • Bijdrage genetische factoren tot 35%
  • Genen die betrokken zijn bij neurotransmittersystemen en stresssignalering

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);Ryan et al. 2016Ryan, J., Chaudieu, I., Ancelin, M.L., Saffery, R., Biological underpinnings of trauma and post-traumatic stress disorder: focusing on genetics and epigenetics (2016);Sheerin et al. 2020Sheerin, C.M., Lind, Bountress, K.E., Marraccini, M.E., Amstadter, AB., Bacanu, S.A., Nugent, N. R., Meta‐Analysis of Associations Between Hypothalamic‐ Pituitary‐Adrenal Axis Genes and Risk of Posttraumatic Stress Disorder (2020)
Geslacht
  • Vrouwen hebben twee keer zoveel kans op het ontwikkelen van PTSS in vergelijking met mannen

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);Tortella-Feliu et al. 2019Tortella-Feliu, M., Fullana, M.A., Pérez-Vigil, A., Torres, X., Chamorro, J., Littarelli, S.A., Solanes, A., Ramella-Cravaro, V., Vilar, A., Gonzalez-Parra, J.A., Andero, R., Reichenberg, A., Mataix-Cols, D., Vieta, E., Fusar-Poli, P., Ioannidis, J. P. A., Stein, M. B., Radua, J., Cruz, L.F., Risk factors for posttraumatic stress disorder: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses (2019)
 

Psychische stoornissen
  • Eerdere aanwezigheid van voornamelijk angststoornissen en stemmingsstoornissen
  • Aanwezigheid van psychische stoornissen in de familie

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);Breslau 2009Breslau, N., The epidemiology of trauma, PTSD, and other posttrauma disorders (2009);GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022);Sareen 2014Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014);Tortella-Feliu et al. 2019Tortella-Feliu, M., Fullana, M.A., Pérez-Vigil, A., Torres, X., Chamorro, J., Littarelli, S.A., Solanes, A., Ramella-Cravaro, V., Vilar, A., Gonzalez-Parra, J.A., Andero, R., Reichenberg, A., Mataix-Cols, D., Vieta, E., Fusar-Poli, P., Ioannidis, J. P. A., Stein, M. B., Radua, J., Cruz, L.F., Risk factors for posttraumatic stress disorder: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses (2019)

Intelligentie
  • Laag IQ Intelligentie quotiënt (Intelligentie quotiënt)

GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)

Sociaaleconomische status
  • Lage sociaaleconomische status

GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)

Eerdere blootstelling aan schokkende gebeurtenissen
  • Herhaaldelijke of langdurige blootstelling aan schokkende gebeurtenissen

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022);Tortella-Feliu et al. 2019Tortella-Feliu, M., Fullana, M.A., Pérez-Vigil, A., Torres, X., Chamorro, J., Littarelli, S.A., Solanes, A., Ramella-Cravaro, V., Vilar, A., Gonzalez-Parra, J.A., Andero, R., Reichenberg, A., Mataix-Cols, D., Vieta, E., Fusar-Poli, P., Ioannidis, J. P. A., Stein, M. B., Radua, J., Cruz, L.F., Risk factors for posttraumatic stress disorder: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses (2019)

Beroep
  • PTSS komt vaker voor onder bepaalde beroepsgroepen, zoals politie-, brandweer-, defensie- en zorgpersoneel
  • Dit heeft te maken met de hogere blootstelling aan schokkende gebeurtenissen in deze beroepen

Reijnen et al. 2015Reijnen, A., Rademaker, A. R., Vermetten, E., Geuze, E., Prevalence of mental health symptoms in Dutch military personnel returning from deployment to Afghanistan: a 2-year longitudinal analysis (2015);Skogstad et al. 2013Skogstad, M., Skorstad, M., Lie, A., Conradi, H. S., Heir, T., Weisæth, L., Work-related post-traumatic stress disorder (2013)
 
Factoren tijdens de schokkende gebeurtenis

Ernst en levensbedreiging
  • De kans op PTSS neemt toe met de mate van ernst van de schokkende gebeurtenis
  • Hogere mate van ervaren levensbedreiging samenhangend met de schokkende gebeurtenis

GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022);Tortella-Feliu et al. 2019Tortella-Feliu, M., Fullana, M.A., Pérez-Vigil, A., Torres, X., Chamorro, J., Littarelli, S.A., Solanes, A., Ramella-Cravaro, V., Vilar, A., Gonzalez-Parra, J.A., Andero, R., Reichenberg, A., Mataix-Cols, D., Vieta, E., Fusar-Poli, P., Ioannidis, J. P. A., Stein, M. B., Radua, J., Cruz, L.F., Risk factors for posttraumatic stress disorder: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses (2019)

Verwondingen
  • Het oplopen van verwondingen gedurende de schokkende gebeurtenis

GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)

Geweld
  • Schokkende gebeurtenis waarbij sprake is van interpersoonlijk geweld, bijvoorbeeld seksueel geweld of mishandeling
  • Geweld kan zowel gericht zijn op de persoon zelf of op een ander

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)
Reactie op de gebeurtenis
  • Een reactie van dissociatie Toestand waarin iemand zich verminderd of niet bewust is van de interne- en/of externe omgeving en daardoor losraakt van (een deel van) de werkelijkheid. (Toestand waarin iemand zich verminderd of niet bewust is van de interne- en/of externe omgeving en daardoor losraakt van (een deel van) de werkelijkheid.) op de schokkende gebeurtenis

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);Lancaster et al. 2016Lancaster, C.L., Teeters, J.B., Gros, D.F., Back, S.E., Posttraumatic stress disorder: overview of evidence-based assessment and treatment (2016)

Factoren na de schokkende gebeurtenis

Sociale steun
  • Het ervaren en hebben van weinig sociale steun

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);Wang et al. 2021Wang, Y., Chung, M.C., Wang, Yu, Kenardy, J., Social support and posttraumatic stress disorder: A meta-analysis of longitudinal studies (2021)
Stressvolle omstandigheden
  • Aanhoudende stressvolle levensomstandigheden

Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019);GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)

PTSS veroorzaakt problemen in sociaal, beroepsmatig en lichamelijk functioneren

Mensen met posttraumatische stressstoornis (PTSS) ondervinden op diverse gebieden beperkingen als gevolg van hun stoornis. In de tabel is te zien dat mensen met PTSS vaker sociale en financiële problemen hebben en problemen met school of werk. Ook is er vaker sprake van een slechte gezondheid en medische condities. Een deel van deze problemen wordt veroorzaakt door het hebben van PTSS, terwijl andere problemen ook deels een risicofactor kunnen zijn voor het ontwikkelen van PTSS. Mensen met PTSS ervaren ook een lagere kwaliteit van leven.

Tabel: Gevolgen van PTSS voor het functioneren, gezondheid en welzijn

Gevolgen

Toelichting

Bron
Sociaal
  • Vaker slechte sociale- en gezinsrelaties

GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)
Financieel
  • Vaker een lager inkomen en financiële problemen

GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)
School of werk
  • Meer school- of werkverzuim
  • Minder succes in scholing en werk

GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)
Medische condities

Grotere kans op:

  • Gastro-intestinale klachten
  • Cardiometabole aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten en diabetes
  • Dementie

Glynn et al. 2021Glynn, H., Möller, S.P., Wilding, H., Apputhurai, P., Moore, G., Knowles, S.R., Prevalence and Impact of Post-traumatic Stress Disorder in Gastrointestinal Conditions: A Systematic Review (2021);
Edmondson & Känel 2017Edmondson, D., Känel, R., Post-traumatic stress disorder and cardiovascular disease (2017);
Van den Berk-Clark et al. 2018Van den Berk-Clark, C., Secrest, S., Walls, J., Hallberg, E., Lustman, P.J., Schneider, F.D., Scherrer, JF., Association between posttraumatic stress disorder and lack of exercise, poor diet, obesity, and co-occuring smoking: A systematic review and meta- analysis (2018);
Desmarais et al. 2020Desmarais, P., Weidman, D., Wassef, A., Bruneau, M.A., Friedland, J., Bajsarowicz, P., Thibodeau, M.P., Herrmann, N., Nguyen, Q.D., The interplay between post-traumatic stress disorder and dementia: a systematic review (2020);Günak et al. 2020Günak, M.M., Billings, J., Carratu, E., Marchant, N.L., Favarato, G., Orgeta, V., Post-traumatic stress disorder as a risk factor for dementia: systematic review and meta-analysis (2020)
Kwaliteit van leven
  • Mensen met PTSS ervaren een lagere kwaliteit van leven
  • Zwaardere symptomen worden geassocieerd met een lagere kwaliteit van leven

Yehuda et al. 2015Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Vermetten, E., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015) 

PTSS gaat vaak gepaard met andere psychische stoornissen 

In ongeveer 85 tot 90% van de gevallen gaat PTSS samen met tenminste één andere psychische stoornis
(GGZ Standaarden 2022GGZ Standaarden, Zorgstandaard psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. (2022)). Het gaat hierbij vaak om stemmingsstoornissen, angststoornissen of stoornissen in middelenmisbruik (Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019)). Ook komt impulsiviteit en zelfbeschadigend gedrag vaker voor bij mensen met PTSS (Yehuda et al. 2015Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Vermetten, E., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015)). Een frequentere blootstelling aan schokkende gebeurtenissen leidt hierbij tot een grotere kans op het gelijktijdig hebben van andere psychische stoornissen (Bryant 2019Bryant, R. A., Post‐traumatic stress disorder: a state‐of‐the‐art review of evidence and challenges (2019)).

  • E.R. Klaassens (Stichting Centrum'45)
  • C. Zomer (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))
  • R. van Diest (RIVM)