Integrale aanpak resistentie

Antimicrobiële resistentie heeft niet alleen te maken met de volksgezondheid, maar ook met de gezondheid van dieren, planten en het milieu. Antibiotica en resistente bacteriën kunnen bijvoorbeeld vanuit mens en dier in het water of de bodem terecht komen en via de consumptie van vlees en groente bij de mens. De aanpak van antibioticaresistentie richt zich daarom niet alleen op de zorgsector, maar ook op de veehouderij, voedselgewassen en milieu. De integrale aanpak over de genoemde domeinen heen wordt ook wel de One Health aanpak genoemd. Het Nederlands Actieplan voor het terugdringen van antimicrobiële resistentie 2024-2030 is erop gericht om vanuit een One Health aanpak over landsgrenzen heen samen te werken om het ontstaan, de verspreiding en de gevolgen van antimicrobiële resistentie tegen te gaan. Het actieplan bouwt voort op het in 2015 gestarte Programma Antibioticaresistente.

Preventie via tegengaan ontstaan en verspreiding van resistentie

Preventie van antimicrobiële resistentie richt zich enerzijds op zorgvuldig gebruik van antiobiotica om het ontstaan van resistentie tegen te gaan en anderzijds op het tegengaan van de verspreiding van resistentie. Ook surveillance is onderdeel van preventie (zie tabel). 

Tabel: Aanbod preventie antimicrobiële resistentie

Richtlijnen bevorderen zorgvuldig antibioticagebruik en infectiepreventie

Richtlijnen en deskundigheidsbevordering beogen zorgvuldig gebruik van antibiotica Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief. (Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief. ) te bevorderen om het ontstaan van resistentie tegen te gaan. Bij zorgvuldig gebruik gaat het om gebruik bij de juiste indicatie en in de juiste dosering. Ook gaat het om gebruik van antibiotica gericht op een specifieke bacterie (smalspectrum) in plaats van op meerdere bacteriën (breedspectrum) in situaties waarin gebruik van een smalspectrum antibioticum voldoende is. Alle ziekenhuizen moeten sinds 1 januari 2014 een Antibioticateam (A-team) hebben dat de kwaliteit van het voorschrijfgedrag bewaakt. Met  infectiepreventierichtlijnen en richtlijnen specifiek voor BRMO Bijzonder Resistente Micro-Organismen (BRMO) zijn resistent tegen de eerstekeuze-antibiotica of tegen meerdere groepen antibiotica. Het gevolg is dat artsen bij het voorschrijven of toedienen moeten uitwijken naar 'laatste redmiddelen', waartegen ook in toenemende mate resistentie dreigt te ontstaan. De toename in resistentie tegen laatste redmiddelen betekent dat de keuze voor een antibioticum dat goed werkt, steeds moeilijker wordt. (Bijzonder Resistente Micro-Organismen (BRMO) zijn resistent tegen de eerstekeuze-antibiotica of tegen meerdere groepen antibiotica. Het gevolg is dat artsen bij het voorschrijven of toedienen moeten uitwijken naar 'laatste redmiddelen', waartegen ook in toenemende mate resistentie dreigt te ontstaan. De toename in resistentie tegen laatste redmiddelen betekent dat de keuze voor een antibioticum dat goed werkt, steeds moeilijker wordt.)'s wordt beoogd de verspreiding van resistentie tegen te gaan. De richtlijnen voor zorgvuldig antibioticagebruik en infectiepreventie passen samen met de A-teams binnen het concept van antibiotic stewardship Is een internationaal omarmd concept van intramurale, multidisciplinaire samenwerking om goed gebruik van antibiotica te bevorderen en onjuist gebruik af te laten nemen, met als doelen verbetering van de patient outcome, verbetering van de kosteneffectiviteit van de behandeling en terugdringen van de nadelen van antibioticagebruik, waaronder resistentie. Het berust op de volgende drie pijlers:richtlijnen voor stringent gebruik van antibiotica;het instellen van antibioticateams in ziekenhuizen;het voorkómen van resistentie door middel van infectiepreventie. (Is een internationaal omarmd concept van intramurale, multidisciplinaire samenwerking om goed gebruik van antibiotica te bevorderen en onjuist gebruik af te laten nemen, met als doelen verbetering van de patient outcome, verbetering van de kosteneffectiviteit van de behandeling en terugdringen van de nadelen van antibioticagebruik, waaronder resistentie. Het berust op de volgende drie pijlers:richtlijnen voor stringent gebruik van antibiotica;het instellen van antibioticateams in ziekenhuizen;het voorkómen van resistentie door middel van infectiepreventie.) (Gezondheidsraad, 2015 Gezondheidsraad, Antibiotica in ziekenhuizen: profylaxe en antibiotic stewardship, Den Haag (2015) (Gezondheidsraad, Antibiotica in ziekenhuizen: profylaxe en antibiotic stewardship, Den Haag (2015)) ; SWAB, 2012 SWAB, De kwaliteit van het antibioticabeleid in Nederland. Advies aangaande het restrictief gebruik van antibiotica en het invoeren van Antibioticateams in de Nederlandse ziekenhuizen en in de Eerste lijn, Nijmegen (2012) (SWAB, De kwaliteit van het antibioticabeleid in Nederland. Advies aangaande het restrictief gebruik van antibiotica en het invoeren van Antibioticateams in de Nederlandse ziekenhuizen en in de Eerste lijn, Nijmegen (2012)) ). Uit systematische reviews blijkt dat antibiotic stewardship leidt tot een daling van het onjuist gebruik van antibiotica en van resistentie, lagere kosten en betere uitkomsten voor de patiënt, waaronder minder sterfte en een kortere duur van ziekenhuisopname  (Schuts et al., 2016 Schuts, Hulscher, Mouton, Verduin, Stuart, Overdiek, Van der Linden, Natsch, Hertogh, Wolfs, Schouten, Kullberg, Prins, Current evidence on hospital antimicrobial stewardship objectives: a systematic review and meta-analysis (2016) (Schuts, Hulscher, Mouton, Verduin, Stuart, Overdiek, Van der Linden, Natsch, Hertogh, Wolfs, Schouten, Kullberg, Prins, Current evidence on hospital antimicrobial stewardship objectives: a systematic review and meta-analysis (2016)) ; Schuts et al., 2016 Schuts, Hulscher, Mouton, Verduin, Stuart, Overdiek, Van der Linden, Natsch, Hertogh, Wolfs, Schouten, Kullberg, Prins, J.M., SWAB Guidelines for Antimicrobial Stewardship, Bergen (2016) (Schuts, Hulscher, Mouton, Verduin, Stuart, Overdiek, Van der Linden, Natsch, Hertogh, Wolfs, Schouten, Kullberg, Prins, J.M., SWAB Guidelines for Antimicrobial Stewardship, Bergen (2016)) ; Gezondheidsraad, 2015 Gezondheidsraad, Antibiotica in ziekenhuizen: profylaxe en antibiotic stewardship, Den Haag (2015) (Gezondheidsraad, Antibiotica in ziekenhuizen: profylaxe en antibiotic stewardship, Den Haag (2015)) ). Jaarlijks worden in de NethMap-rapporten resultaten van de Antimicrobiële Stewardship Monitor gerapporteerd over:

• De kwaliteit van het antibioticagebruik in Nederlandse ziekenhuizen
• De stewardshipactiviteiten van A-teams.

Surveillance draagt bij aan zorgvuldig gebruik en tegengaan van verspreiding

Surveillance, dat wil zeggen het monitoren van antibioticagebruik en –resistentie, draagt bij aan zorgvuldig antibioticagebruik en het tegengaan van verspreiding van resistentie. Het kan bijvoorbeeld helpen bij het actualiseren van richtlijnen voor antibioticagebruik en infectiepreventie, bij het opsporen en stoppen van uitbraken, en bij het maken van beleid.