Oorzaken hoge bloeddruk
Kleine variaties in bloeddruk zijn normaal
De bloeddruk varieert gedurende de dag. ’s Nachts is de bloeddruk het laagst. De bloeddruk stijgt ’s morgens bij het ontwaken en daalt in de loop van de dag. Aan het einde van de dag stijgt deze weer wat. De bloeddruk stijgt ook tijdens het sporten of bij stress, heftige emoties of pijn. Dit zijn normale fysiologische variaties (Schutte et al., 2022 (Schutte, A.E., Kollias, A., Stergiou, G.S., Blood pressure and its variability: classic and novel measurement techniques (2022)) ).
Ouderen hebben vaker een hoge bloeddruk dan jongeren
Het risico op een hoge bloeddruk (hypertensie (hoge bloeddruk )) neemt toe met de leeftijd (Mann, 2023 (Mann, J.F.E., Patient education: High blood pressure in adults (Beyond the Basics) (2023)) ). In de loop van het leven neemt bij veel mensen de stijfheid van bloedvaten toe door beschadiging van de vaatwand of door atherosclerose (aderverkalking). Deze stijvere bloedvaten zijn minder goed in staat om de pompkracht die bij iedere hartslag wordt opgebouwd over het lichaam te verdelen: dit resulteert in een hogere bloeddruk (NHG, 2019 (NHG, NHG-Richtlijnen: Cardiovasculair risicomanagement, Utrecht (2019)) ; Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ).
Primaire en secundaire hypertensie
Hypertensie wordt onderverdeeld in primaire (of essentiële) hypertensie en secundaire hypertensie. Secundaire hypertensie is het gevolg van een aandoening, zoals een nierziekte of obstructief slaapapneu syndroom. Maar een klein gedeelte van de mensen met een hoge bloeddruk heeft secundaire hypertensie. De meeste mensen met een hoge bloeddruk hebben primaire hypertensie. Bij hen is de hoge bloeddruk het gevolg van meerdere factoren die elkaar beïnvloeden, zoals het verouderingsproces, genetische factoren en verschillende leefstijl- en omgevingsfactoren (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ). Zie onderstaande tabellen voor een overzicht van de risicofactoren voor primaire hypertensie en oorzaken van secundaire hypertensie.
Tabel: Risicofactoren voor het ontwikkelen van primaire hypertensie
Tabel: oorzaken van secundaire hypertensie
|
Hormoongerelateerd |
|
|---|---|
|
Primair hyperaldosteronisme (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ) |
Door een overproductie van het hormoon aldosteron in de bijnieren stijgt de bloeddruk. |
|
Syndroom van Cushing (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ) |
Het syndroom van Cushing ontstaat als gevolg van langdurige blootstelling aan glucocorticoïd hormonen, zoals cortisol, waardoor o.a. de bloeddruk stijgt. |
|
Feochromocytoom en paraganglioom (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ) |
Een feochromocytoom is een tumor van het bijniermerg dat te veel stresshormonen (adrenaline en noradrenaline) produceert. Als de tumor zich buiten de bijnier voorkomt, heet het een paraganglioom. Door de overproductie van stresshormonen stijgt de bloeddruk. |
|
Nieren |
|
|
Renale hypertensie (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) , door:
|
Door vernauwing van de nierslagaders krijgen de nieren onvoldoende bloed. Hierdoor produceren de nieren extra renine (hormoon), waardoor de bloeddruk stijgt. |
|
Aandoeningen aan het nierparenchym (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ) |
Nierparenchymaandoeningen omvatten een groep aandoeningen die het functionele deel van de nieren aantasten. Hierdoor wordt o.a. de bloeddrukregulatie wordt verstoord. |
|
Vaataandoening |
|
|
Stenose (Vernauwing van een kanaal (darm, bloedvat) of opening.) van aorta (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ) |
Door een stenose van de thoracale of abdominale aorta krijgen de nieren minder bloed. Hierdoor produceren de nieren extra renine (hormoon), waardoor de bloeddruk stijgt. |
|
Coarctatio aortae (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ) |
Dit is een aangeboren afwijking waarbij een deel van de aortaboog is vernauwd. Hierdoor krijgen o.a. de nieren te weinig bloed, wat zorgt voor extra renine (hormoon) productie, waardoor de bloeddruk stijgt. |
|
Overig |
|
|
Obstructief slaapapneu syndroom (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ; Unger et al., 2020 (Unger, T., Borghi, C., Charchar, F., Khan, N.A., Poulter, N.R., Prabhakaran, D., Ramirez, A., Schlaich, M., Stergiou, G.S., Tomaszewski, M., Wainford, R.D., Schutte, A.E., International Society of Hypertension Global Hypertension Practice Guidelines (2020)) ) |
Meerdere pathofysiologische mechanismen, zoals zuurstoftekort tijdens nachtelijke ademstops, verhogen de kans op een hoge bloeddruk bij obstructief slaapapneu syndroom. |
|
Genetische aandoening (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) |
Bijvoorbeeld familiaire autosomaal dominante hypertensie met brachydactylie (korte vingers/tenen). |
Hoge bloeddruk in de familie
De hoogte van iemands bloeddruk is gedeeltelijk genetisch bepaald. In sommige families komt een hoge bloeddruk vaker voor dan in andere. Met uitzondering van een klein aantal zeldzame syndromen, is de oorzaak van deze erfelijke aanleg meestal gelegen in een groot aantal genen, die afzonderlijk slechts een klein effect hebben (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ).
Hoge bloeddruk door glycyrrhizine
Zoethout, zoethoutthee, drop en producten met dropsmaak bevatten de bloeddrukverhogende stof glycyrrhizine. De gevoeligheid hiervoor wisselt van persoon tot persoon. Het eten van grote hoeveelheden producten met glycyrrhizine kan leiden tot een hoge bloeddruk. Het advies is om de consumptie hiervan te beperken en in geval van bewezen hoge bloeddruk volledig te staken (Glycyrrhizine | Voedingscentrum).
Gevolgen hoge bloeddruk
Hoge bloeddruk risicofactor voor hart- en vaatziekten
Patiënten met een langdurige hoge bloeddruk hebben een hoger risico op een aantal aandoeningen. Zo geeft hypertensie een verhoogd risico op verschillende hart- en vaatziekten, zoals een coronaire hartziekten, een beroerte en hartfalen (Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. ) (WHO, 2023 (WHO, Global report on hypertension: the race against a silent killer (2023)) ; Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ; Unger et al., 2020 (Unger, T., Borghi, C., Charchar, F., Khan, N.A., Poulter, N.R., Prabhakaran, D., Ramirez, A., Schlaich, M., Stergiou, G.S., Tomaszewski, M., Wainford, R.D., Schutte, A.E., International Society of Hypertension Global Hypertension Practice Guidelines (2020)) ). Daarnaast hebben mensen met een hoge bloeddruk een hoger risico om chronische nierschade te ontwikkelen (Burnier & Damianaki, 2023 (Burnier, M., Damianaki, A., Hypertension as Cardiovascular Risk Factor in Chronic Kidney Disease (2023)) ; Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ; Unger et al., 2020 (Unger, T., Borghi, C., Charchar, F., Khan, N.A., Poulter, N.R., Prabhakaran, D., Ramirez, A., Schlaich, M., Stergiou, G.S., Tomaszewski, M., Wainford, R.D., Schutte, A.E., International Society of Hypertension Global Hypertension Practice Guidelines (2020)) ). De risico’s op deze aandoeningen nemen verder toe door interactie met andere risicofactoren zoals een hogere leeftijd, roken, ongezonde voeding, alcoholgebruik en lichamelijke inactiviteit (NHG et al., 2019 (NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019)) ). Hypertensie geeft ook een hoger risico op vroegtijdige sterfte (WHO, 2023 (WHO, Global report on hypertension: the race against a silent killer (2023)) ). Zie onderstaande tabel voor een niet-uitputtend overzicht van aandoeningen die het gevolg kunnen zijn van hypertensie.
Tabel: Ziekten en aandoeningen als gevolg van hypertensie
Hoge bloeddruk bij vrouwen
Risicofactoren en gevolgen hypertensie specifiek voor vrouwen
Vrouwen hebben specifieke risicofactoren voor het ontwikkelen van een hoge bloeddruk. Zo kan bijvoorbeeld het gebruik van een anticonceptiepil met oestrogeen de bloeddruk met gemiddeld 5 mmHg verhogen. Een anticonceptiepil met alleen progestagenen hebben geen significant effect op de bloeddruk (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ). Daarnaast hebben vrouwen met een hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap (zwangerschapshypertensie) een grotere kans om later in hun leven een hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten te krijgen (NHG et al., 2019 (NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019)) ; Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ). Verder verdubbelt het risico op een hoge bloeddruk voor vrouwen na de overgang (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ). Tot slot lijkt het erop dat vrouwen bij lagere systolische bloeddrukwaarden dan mannen een verhoogd risico hebben op cardiovasculaire ziekten, zoals een hartinfarct, een beroerte en hartfalen. Ook lijkt hypertensie een grotere risicofactor te zijn voor dementie en cognitieve achtergang bij vrouwen dan bij mannen (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ).
Leefstijlaanpassingen
Gezonde leefstijlveranderingen verlagen de bloeddruk
Een gezonde leefstijl draagt bij aan het voorkomen of verlagen van een hoge bloeddruk. Daarnaast verlagen veel gezonde leefstijlaanpassingen ook het risico op hart- en vaatziekten, onafhankelijk van het verlagen van de bloeddruk (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ). Van de volgende leefstijlaanpassingen is bewezen dat ze de bloeddruk kunnen verlagen:
- Het behouden van een gezond lichaamsgewicht of gewichtsreductie bij overgewicht (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ; Ozemek et al., 2020 (Ozemek, C., Tiwari, S., Sabbahi, A., Carbone, S., Lavie, C.J., Impact of therapeutic lifestyle changes in resistant hypertension (2020)) ).
- Regelmatig bewegen (minstens 150 minuten per week) (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ; Gezondheidsraad, 2017 (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ).
- Het verminderen of niet drinken van alcohol (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ; Gezondheidsraad, 2015 (Gezondheidsraad, Richtlijnen goede voeding 2015, Den Haag (2015)) ).
- Stoppen met roken (WHO, 2023 (WHO, Global report on hypertension: the race against a silent killer (2023)) ; WHO, 2021 (WHO, Guideline for the pharmacological treatment of hypertension in adults (2021)) )
- Een gezond voedingspatroon, met beperkte zout- en adequate kaliumconsumptie (Mancia & Kreutz, 2023 (Mancia, G., Kreutz, R., 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Associat (2023)) ; Gezondheidsraad, 2015 (Gezondheidsraad, Richtlijnen goede voeding 2015, Den Haag (2015)) ).
In 2015 bracht de Gezondheidsraad de ‘Richtlijnen goede voeding’ uit, waarin zij concludeerden dat bepaalde voedingsmiddelen bijdragen aan het verlagen van de bloeddruk:
- Het eten van minstens 400 gram groenten en fruit per dag. De richtlijn raadt aan tenminste 200 gram groente en 200 gram fruit per dag te eten.
- Het eten van minstens 90 gram volkoren producten (de vezels in volkoren producten hebben een gunstig effect op de bloeddruk).
- Het drinken van 3-5 koppen thee per dag.
- Het niet drinken van alcohol of in ieder geval niet meer dan één glas per dag.
-
Het nuttigen van minder dan 6 gram natriumzout per dag. Mensen met een hoge bloeddruk worden geadviseerd natriumzout door kaliumzout te vervangen. Voor de algemene bevolking geldt dat bij een voldoende inname van groente, fruit, peulvruchten, noten en volkorenproducten de inname van kalium adequaat is.
Er zijn diverse voedingspatronen waarvan is aangetoond dat ze de bloeddruk verlagen. Deze voedingspatronen bevatten bovenstaande voedingsmiddelen. Voorbeelden zijn het mediterrane voedingspatroon, het Amerikaanse ‘Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH)’ en vegetarische voedingspatronen. Deze patronen worden allen gekenmerkt doordat ze minder dierlijke en meer plantaardige voedingsmiddelen bevatten. (Gezondheidsraad, 2015 (Gezondheidsraad, Richtlijnen goede voeding 2015, Den Haag (2015)) ).
- W.M.M. Verschuren (RIVM)
- V. Hermans, red (RIVM)