Vergrijzende bevolking heeft consequenties voor maatschappelijke participatie

De westerse wereld vergrijst snel. In 2019 was ruim 19% van de Nederlanders 65 jaar of ouder en de prognose is dat het aandeel ouderen stijgt tot 26% in 2050 (CBS StatLine). Dit heeft onder andere consequenties voor de arbeidspopulatie. Een ander gevolg van onze vergrijzende bevolking is dat er steeds meer behoefte komt aan mantelzorg en thuiszorg. Als een gevolg daarvan zal een groter deel van onze bevolking aan het werk moeten blijven, moet onze verouderende bevolking langer aan het arbeidsproces blijven deelnemen, moet vaker mantelzorg worden gegeven en moet tegelijkertijd tijd worden gevonden voor vrijwilligerswerk en vrijetijdsbestedingen. Het is niet onlogisch te veronderstellen dat een verhoging van het een ten koste gaat van het andere type maatschappelijke participatie. Aandacht voor duurzame inzetbaarheid van onze beroepsbevolking is dan ook van belang. 

Bronnen: AVO 2007, Gezondheidsmonitor 2012, CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) 2013.

Gezondheid van belang voor participatie

Gezondheid is van belang, zowel voor individuen als voor de maatschappij. Een goede gezondheid stelt mensen in staat om de dingen te doen die ze moeten en willen doen. Dat verhoogt het welzijn en de welvaart, zowel op individueel als maatschappelijk niveau. Zo werken gezonde mensen vaker dan mensen met gezondheidsklachten. Het effect van gezondheid op participatiekansen is al vroeg in het leven zichtbaar. Kinderen met een goede gezondheid hebben betere schoolprestaties, waardoor ze meer kans hebben op werk en een hogere welvaart later in het leven.

Minder goede gezondheid belemmert participatie

Een goede gezondheid bevordert participatie en een minder goede gezondheid vormt een drempel voor participatie. Zo werkt meer dan 80% van degenen met een goede ervaren gezondheid en/of geen beperkingen, tegenover ongeveer de helft van de mensen met een als minder goed ervaren gezondheid of met beperkingen. Een minder goede gezondheid is vooral belemmerend voor arbeidsparticipatie en veel minder voor onderwijs of vrijwilligerswerk en nauwelijks voor het geven van informele zorg. Verder is opvallend dat het hebben van een chronische ziekte op zichzelf niet sterk samenhangt met participatie. Met andere woorden: chronisch zieken die zich gezond voelen, participeren nauwelijks minder dan mensen zonder ziekte. Pas als een chronisch zieke zijn gezondheid als minder goed ervaart, of beperkingen of een verminderde mentale gezondheid heeft, is de participatie substantieel minder (Harbers & Hoeymans 2013Harbers, M. M., Hoeymans, N., Gezondheid en maatschappelijke participatie: Themarapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014, Bilthoven (2013)).

Gezond zijn op oudere leeftijd noodzakelijk, maar geen voorwaarde voor arbeidsparticipatie

Werkenden met gezondheidsproblemen lopen een groter risico uit het arbeidsproces te verdwijnen. De groep arbeidsongeschikten bestaat voor het merendeel uit mensen met psychische problemen of klachten aan het bewegingsapparaat. Eenmaal uit het arbeidsproces hebben vooral ouderen minder mogelijkheden om weer betaalde arbeid te vinden. Slechts weinig ouderen komen weer aan het werk, ook al zijn ze gezond. Gezondheid lijkt daarmee op oudere leeftijd wel een noodzakelijke, maar niet een voldoende voorwaarde voor arbeidsparticipatie (Harbers & Hoeymans 2013Harbers, M. M., Hoeymans, N., Gezondheid en maatschappelijke participatie: Themarapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014, Bilthoven (2013); Eysink et al. 2014Eysink, P. E. D., Harbers, M. M., Zantinge, E. M., Is gezond zijn een voorwaarde voor de participatie van ouderen? (2014)).

Werken is gezond, maar niet altijd voor iedereen

Niet alleen heeft gezondheid invloed op participatie, ook participatie heeft invloed op gezondheid. Een goede opleiding, een baan en sociale participatie vergroten de kansen op gezondheid. Werknemers hebben over het algemeen een betere gezondheid dan mensen die niet werken. Dit heeft deels te maken met selectie (juist gezonde mensen werken het vaakst) maar ook met gezondheidsbevorderende aspecten van arbeid (door werken blijf je gezond). Aan de andere kant kan werken ook gezondheidsschade veroorzaken. Een flink deel van de werknemers loopt risico’s op ongevallen of ziekten die worden veroorzaakt door blootstelling aan gevaren in de arbeidssituatie, zoals chemicaliën, fysieke overbelasting lawaai en stress (Harbers & Hoeymans 2013Harbers, M. M., Hoeymans, N., Gezondheid en maatschappelijke participatie: Themarapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014, Bilthoven (2013); TNO 2013TNO, Arbobalans 2012: Kwaliteit van de arbeid, effecten en maatregelen in Nederland, Leiden (2013))