Arbeidsomstandigheden als determinant van gezondheid

Als het bij ‘arbeid’ om determinanten gaat, dan kan het zowel leefstijlfactoren, persoonsgebonden als omgevingsfactoren (zoals arbeidsomstandigheden) betreffen. De determinanten kunnen zowel een positieve invloed hebben op de gezondheid als een bedreiging vormen hiervoor, waardoor gezondheidsproblemen kunnen ontstaan, mogelijk met ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid tot gevolg. Arbeidsomstandigheden hebben effect op gezondheid en ziekte, zowel op lichamelijke als op geestelijke aandoeningen. Voor sommige arbeidsgerelateerde aandoeningen is er een duidelijk, vaak enkelvoudig verband tussen oorzaak/arbeidsrisico en aandoening. Bij andere is de relatie met arbeidsomstandigheden minder duidelijk en spelen meer oorzaken een rol. Zo kan blootstelling aan een giftige stof leiden tot ademhalingsproblemen. Terwijl bij stressgerelateerde aandoeningen een sterke interactie bestaat tussen de arbeidsomstandigheden en persoonlijkheidskenmerken als coping. Overigens zijn ook determinanten als leefstijl (bijvoorbeeld mogelijkheden om te roken op het werk, gebrek aan beweging tijdens het werk) en persoonsgebonden factoren (persoonskenmerken maar ook overgewicht Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2 (Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2 )) van belang voor werknemers en hun gezondheid.


Ongezond gedrag van invloed op gezondheid en ontstaan van ziekten

De manier waarop mensen hun leven leiden, heeft invloed op de gezondheid en het ontstaan van ziekten. Ongezond gedrag, zoals roken, overmatig alcoholgebruik en weinig bewegen, veroorzaakt een grote ziektelast De ziektelast wordt uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY) en is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren (door vroegtijdige sterfte), en het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld een ziekte), gewogen voor de ernst hiervan (ziektejaarequivalenten). (De ziektelast wordt uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY) en is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren (door vroegtijdige sterfte), en het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld een ziekte), gewogen voor de ernst hiervan (ziektejaarequivalenten).), zowel op de korte als op de langere termijn (Hoeymans et al., 2006 Hoeymans, N., de Hollander, A. E. M., Melse, J. M., van Oers, J. A. M., Polder, J. J., Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006. Zorg voor gezondheid, Houten (2006) (Hoeymans, N., de Hollander, A. E. M., Melse, J. M., van Oers, J. A. M., Polder, J. J., Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006. Zorg voor gezondheid, Houten (2006)) ). Deze leefstijlfactoren bepalen direct en indirect ook de prestaties van werknemers (productiviteit, ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid) en hun kansen op de arbeidsmarkt. Zo verzuimen rokende werknemers gemiddeld meer dagen dan niet-rokers en ex-rokers (Eysink et al., 2008 Eysink, P. E. D., Hamberg-van Reenen, H. H., Lambooij, M.S., Leefstijl en arbeid in balans, Bilthoven (2008) (Eysink, P. E. D., Hamberg-van Reenen, H. H., Lambooij, M.S., Leefstijl en arbeid in balans, Bilthoven (2008)) ). Naast leefstijlfactoren kunnen ook factoren als opleidingsniveau, leeftijd, geslacht en etniciteit van invloed zijn op gezondheid, productiviteit, arbeidsongeschiktheid en verzuim.

Ongunstige determinanten veroorzaken gezondheidsverlies

Ongezond gedrag, ongunstige persoonsgebonden factoren en omgevingsfactoren veroorzaken gezondheidsverlies. Roken veroorzaakt in Nederland de meeste ziektelast (9,4% van de totale ziektelast in Nederland). De ziektelast door arbeidsrisico’s bedraagt 4,6% van de totale ziektelast in Nederland. Daarmee zijn de effecten van ongunstige arbeidsomstandigheden op de ziektelast in dezelfde orde van grootte als die van milieufactoren (4,0%) (Bron: VTV-2018). Ondanks de ziektelast door ongunstige arbeidsomstandigheden is werken over het algemeen toch goed voor de gezondheid.

Steeds meer ‘nieuwe’ risico’s

Naast de bekende ‘klassieke’ arbeidsrisico’s kunnen ook ‘nieuwe’ risico’s zoals (excessief) computer- en internetgebruik, werkdruk, flexibel werken, stress en andere psychosociale arbeidsbelasting leiden tot ongunstige gezondheidsuitkomsten. Zo worden onregelmatig werk en overwerk in combinatie met een meer flexibele combinatie van werk en privé steeds meer mogelijk door computergebruik en daaraan gerelateerde communicatiemogelijkheden. Dit heeft consequenties voor de ziektelast. Ook andere nieuwe, opkomende, ook fysieke, arbeidsrisico’s hebben meer en meer de aandacht. Zo staan nano- en biotechnologie steeds meer in de belangstelling. Biologische agentia kunnen leiden tot (‘nieuwe’) ziekten, zoals Q-koorts, ziekte van Lyme, en tot (meer) ziektelast in de beroepsbevolking.

Meer informatie

  • P.E.D. Eysink (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))
  • T. Hulshof, red. (RIVM)