HPV-vaccinatie: primaire preventie

Baarmoederhalskanker is het gevolg van besmetting met het humaan papillomavirus (HPV Humaan papilloma virus (Humaan papilloma virus)-infectie). Er zijn veel verschillende HPV-virussen, maar de typen 16 en 18 zijn de meest voorkomende gevaarlijke virussen (hoogrisico-virussen; hrHPV Hoogrisico-typen Humaan Papillomavirus (Hoogrisico-typen Humaan Papillomavirus)). Zij veroorzaken 70% van alle gevallen van baarmoederhalskanker. HPV-vaccins zijn ontwikkeld om al op jonge leeftijd infecties met deze twee typen virussen te voorkomen. Als onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma krijgen meisjes sinds 2009 vaccinatie tegen hrHPV aangeboden in het jaar dat ze 13 worden (primaire preventie).

Bevolkingsonderzoek: secundaire preventie

Om (voorstadia van) baarmoederhalskanker in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen, biedt de overheid sinds 1996 een landelijk bevolkingonderzoek baarmoederhalskanker aan (secundaire preventie). Baarmoederhalskanker komt het meest voor bij vrouwen tussen de 30 en 60 jaar. Daarom worden deze vrouwen uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek. Zij krijgen elke 5 jaar een uitnodiging voor het maken van een uitstrijkje. Vanaf 1 januari 2017 is het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker gewijzigd. Uitstrijkjes worden in het laboratorium eerst onderzocht op de aanwezigheid van hrHPV. Als dit virus aanwezig is, wordt het uitstrijkje beoordeeld op afwijkende cellen. Op basis van de uitkomsten van dit celonderzoek wordt bepaald of onderzoek bij de gynaecoloog nodig is. Een andere wijziging in het bevolkingsonderzoek is dat vrouwen de mogelijkheid wordt geboden om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek met behulp van een zelfafnameset.

Deelname aan bevolkingsonderzoek 46% in 2022

In 2022 zijn 720.275 vrouwen uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Een volledige screeningsronde duurt vijf jaar en deelname wordt op drie momenten gepeild (15, 27 en 60 maanden na aanvang van het uitnodigingsjaar). Op 1 april 2023 (15 maanden na aanvang van het uitnodigingsjaar 2022) hebben 331.657 vrouwen (46%) deelgenomen aan het bevolkingsonderzoek. Bij de leeftijdscategorieën van 45 tot en met 49 jaar en 55 tot en met 59 jaar was de deelnamegraad het laagst. Door een wijziging in het uitnodigingsschema bestaat deze groep voornamelijk uit vrouwen die tijdens een voorgaande ronde niet deelnamen aan het bevolkingsonderzoek. Deze selectieve groep lijkt minder bereid om deel te nemen. Van alle deelnemers nam 22% deel door middel van een zelfafnameset. Dit is vergelijkbaar met de cijfers uit 2021. Voor de jaren 2017-2021 blijkt de deelnamegraad op peildatum 27 maanden 5 tot 10% hoger te liggen dan op peildatum 15 maanden. 

Beschermingsgraad 69,4% in 2022

De beschermingsgraad bedroeg  69,4% in 2022. De beschermingsgraad (ook wel het vijfjaarsbereik genoemd) is het percentage vrouwen in de leeftijd van 30 tot en met 65 jaar (screeningsleeftijdsgroep) dat in de vijf jaar voorafgaand aan het meetmoment (binnen of buiten het bevolkingsonderzoek) minimaal één uitstrijkje heeft laten maken of minimaal één hrHPV Hoogrisico-typen Humaan Papillomavirus (Hoogrisico-typen Humaan Papillomavirus)-test heeft ondergaan. Het vijfjaarsbereik is in de periode 2017-2022 afgenomen. In 2020 was sprake van de grootste afname. In dat jaar zijn er door het tijdelijk stilleggen van het bevolkingsonderzoek in verband met de COVID-19-uitbraak minder vrouwen uitgenodigd en hebben er minder vrouwen deelgenomen.

Bij ongeveer 1% deelnemers (voorstadium) baarmoederhalskanker vastgesteld

In 2022 hebben in totaal 331.657 vrouwen deelgenomen aan het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Dit komt overeen met 46% van de in dat jaar uitgenodigde vrouwen.  Van de uitgenodigde vrouwen nam 35,8% deel door middel van een uitstrijkje en 10,2% door middel van een zelfafnameset. Bij 10,8% van de deelnemers werd hoog risico Humaan Papilloma Virus Infectieus organisme; veel kleiner dan de kleinste bekende bacteriën. (Infectieus organisme; veel kleiner dan de kleinste bekende bacteriën.) (hrHPV Hoogrisico-typen Humaan Papillomavirus (Hoogrisico-typen Humaan Papillomavirus)) gevonden en 2,2% van de deelnemers werd direct doorverwezen naar de gynaecoloog voor diagnostisch onderzoek. Bij 3.642 vrouwen werd de diagnose gesteld van (een voorstadium van) baarmoederhalskanker (CIN Cervicale intra-epitheliale neoplasie (voorstadium van kanker) (Cervicale intra-epitheliale neoplasie (voorstadium van kanker)) 2+). Dit komt overeen met 1,1% van de deelnemers aan het bevolkingsonderzoek. Dit is gelijk aan het detectiecijfer dat voor 2021 werd gemeten bij eenzelfde peilperiode (15 maanden).

Tabel: Resultaten bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 2022

Extra gezondheidswinst door vernieuwd bevolkingsonderzoek

In 2017 is het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker vernieuwd (zie Vaccinatie en screening). Dit vernieuwde bevolkingsonderzoek levert volgens modelberekeningen meer gezondheidswinst op dan het oude bevolkingsonderzoek (Naber et al. 2016Naber, S. K., Matthijsse, S. M., Jansen, E.E.L., de Kok, I. M. C. M., de Koning, H. J., van Ballegooijen, M., Effecten en kosten van het vernieuwde bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker in Nederland naar aanleiding van recente ontwikkelingen, Rotterdam (2016)). De modelberekeningen laten zien dat zonder screening in Nederland jaarlijks naar schatting 1.300 vrouwen met baarmoederhalskanker zouden worden gediagnosticeerd en dat jaarlijks ongeveer 500 vrouwen zouden overlijden aan baarmoederhalskanker. Het oude bevolkingsonderzoek voorkwam naar schatting 600 van die diagnoses en 290 van die sterfgevallen. Met het vernieuwde bevolkingsonderzoek zullen jaarlijks naar schatting 700 diagnoses van baarmoederhalskanker en ongeveer 325 sterfgevallen als gevolg van baarmoederhalskanker worden voorkomen. Het vernieuwde bevolkingsonderzoek zal er weliswaar voor zorgen dat er meer vrouwen (onnodig) worden verwezen naar de gynaecoloog, maar hier staat een aanzienlijke  winst in (gezonde) levensjaren tegenover.