Blootstelling

Houtrook is een mengsel van verschillende stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid

Bij de verbranding van hout in een houtkachel, barbecue of vuurkorf, komt rook vrij. In deze rook zit een mengsel van verschillende stoffen die schadelijk zijn voor de gezondheid. Dit zijn onder andere fijnstof Fijn stof is een verzamelnaam voor verschillende deeltjes in de lucht. De grootte van fijn stof-deeltjes is mede bepalend voor de effecten. Fijn stof kleiner dan 10 micrometer in doorsnede wordt PM10 genoemd. Deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer heten PM2,5 en deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer PM0… (Fijn stof is een verzamelnaam voor verschillende deeltjes in de lucht. De grootte van fijn stof-deeltjes is mede bepalend voor de effecten. Fijn stof kleiner dan 10 micrometer in doorsnede wordt PM10 genoemd. Deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer heten PM2,5 en deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer PM0…), koolmonoxide, vluchtige organische stoffen (VOS), polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAKs) en roet. Hoeveel van deze vervuilende stoffen in de rook zitten kan sterk verschillen. Dat hangt bijvoorbeeld af van het type kachels, het gebruikte hout en de manier van stoken door gebruikers.

Blootstelling hangt af van diepte inademing en hoeveelheid houtrook in de lucht

Mensen kunnen zowel in huis als daarbuiten met houtrook in aanraking komen. De mate van blootstelling aan houtrook hangt af van hoe diep er wordt ingeademd en van de lokale concentratie van stoffen uit houtrook in de lucht. Lokaal kan bij bepaalde omstandigheden de hoeveelheid vervuilende stoffen in de lucht door houtstook flink oplopen, zoals bij windstil of mistig weer (RIVM 2023 RIVM, Factsheet. Effect van houtstook op luchtkwaliteit en gezondheid - Een betere gezondheid door schone lucht, Bilthoven (2023)). De stookwijzer geeft advies over wanneer mensen beter geen houtvuur kunnen maken.

Er komt veel fijnstof vrij bij het verbranden van hout

Houtstook is een grote bron van fijnstof uitstoot. De bijdrage van houtstook bedraagt in 2021 ongeveer 1/6 deel van de totale PM10 Stofdeeltjes (Particulate Matter) met een diameter kleiner dan 10 µm (fijn stof). (Stofdeeltjes (Particulate Matter) met een diameter kleiner dan 10 µm (fijn stof).)-uitstoot en ongeveer 1/4 deel van de totale PM2,5 Stofdeeltjes met een diameter kleiner dan 2,5 µm (fijnere fractie van fijn stof). (Stofdeeltjes met een diameter kleiner dan 2,5 µm (fijnere fractie van fijn stof).)-uitstoot door bronnen in Nederland. Ter vergelijking: houtstook is een grotere bron van fijnstof dan wegverkeer (RIVM 2023 RIVM, Factsheet. Effect van houtstook op luchtkwaliteit en gezondheid - Een betere gezondheid door schone lucht, Bilthoven (2023)). 

Gezondheidsgevolgen

Over de gezondheidseffecten van fijnstof is het meest bekend

Houtrook bevat verschillende stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Over de nadelige effecten van fijnstof op de gezondheid is het meest bekend. Blootstelling aan fijnstof kan tot gezondheidsklachten leiden. Mensen met bestaande luchtwegaandoeningen of hart- en vaatziekten, ouderen en kinderen zijn gevoeliger voor houtrook. Zij kunnen meer en eerder klachten ontwikkelen als ze fijnstof inademen (RIVM 2023 RIVM, Factsheet. Effect van houtstook op luchtkwaliteit en gezondheid - Een betere gezondheid door schone lucht, Bilthoven (2023)). Deze gezondheidseffecten zijn niet specifiek voor houtrook en worden ook gevonden bij bijvoorbeeld blootstelling aan fijnstof door verkeer.

De gemiddelde Nederlander leefde in 2016 gemiddeld 8 maanden korter door blootstelling aan luchtverontreiniging (combinatie van PM10 en stikstofdioxide) (RIVM 2021 RIVM, Monitoringsrapportage Doelbereik Schone Lucht Akkoord Eerste voortgangsmeting, Bilthoven (2021)). Na wegverkeer had de sector consumenten (waarvan houtstook een belangrijk onderdeel uitmaakt) met 1/7 deel de grootste bijdrage aan het totale levensduurverlies in 2016 (RIVM 2023 RIVM, Factsheet. Effect van houtstook op luchtkwaliteit en gezondheid - Een betere gezondheid door schone lucht, Bilthoven (2023)). 

Geen eenduidigheid over gezondheidsgevolgen van blootstelling aan houtrook

Uit onderzoek op vier locaties in Nederland (IJburg, Bergen, Zutphen en De Meern) bleek een duidelijk verband tussen blootstelling aan houtrook en kortademigheid in rust en extra medicijngebruik voor luchtwegklachten, maar er was geen eenduidig bewijs voor aantasting van de longfunctie (RIVM 2022 RIVM, Samenvatting Samenwerking Houtrookonderzoek RIVM | TNO | GGD Amsterdam | UU, Bilthoven (2022)). Ook in internationale onderzoeken zijn gezondheidseffecten gevonden bij volwassenen en kinderen, zoals COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)), slechtere longfunctie, longontsteking, longkanker, oorontsteking bij kinderen en een lager geboortegewicht. Maar in andere onderzoeken zijn deze effecten niet gevonden. Daardoor zijn er geen eenduidige conclusies te trekken over de mogelijke gevolgen voor de gezondheid op korte termijn door bloostelling aan houtrook (RIVM 2023 RIVM, Gevolgen van houtrook voor de gezondheid: een update van verkennend literatuuronderzoek, Bilthoven (2023)). Hiervoor is meer informatie nodig over de daadwerkelijke blootstelling aan houtrook en de effecten.

In 2022 ondervond 1 op de 6 hinder door geur van open haarden en allesbranders

In 2022 was ruim 1/6 deel van de Nederlanders minstens enigszins gehinderd door geur afkomstig van open haarden en allesbranders. Voor barbecues en vuurkorven was dit ruim 1/5 deel (Van Poll & Simon 2023 Van Poll, R., Simon, S.N., Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW) Hinder en slaapverstoring in 2022, Bilthoven (2023)). Geuren afkomstig van open haarden en allesbranders, barbecues en vuurkorven zijn samen met geuren van buren de belangrijkste bronnen voor ernstige geurhinder. Dit blijkt uit de jaarlijkse vragenlijst van het Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW). De Gezondheidsraad beschouwt hinder, waaronder hinder door de geur van houtstook, ook als een gezondheidseffect. Behalve tot hinder kan geur ook tot slaapverstoring leiden. In 2022 vond ongeveer 8% van de Nederlanders dat hun slaap minstens enigszins was verstoord door geur afkomstig van open haard, allesbrander, barbecue en vuurkorf (Van Poll & Simon 2023 Van Poll, R., Simon, S.N., Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW) Hinder en slaapverstoring in 2022, Bilthoven (2023)).