Blootstelling

Blootstelling aan UV-straling vooral afhankelijk van gedrag in zomerzon

Er is weinig bekend over de omvang van blootstelling aan UV Ultraviolet (Ultraviolet)-straling in Nederland. De zon is de belangrijkste bron van UV-blootstelling van de bevolking (Slaper et al. 2017 Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017) (Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017)) ).  Mensen die veel buiten zijn en hun huid en ogen niet of weinig bedekken staan daarom aan meer uv-straling bloot, vooral bij hoge zonkracht. De zonkracht is hoger als de zon hoog aan de hemel staat (in het voorjaar en de zomer tussen 11 en 16 uur) en er weinig bewolking is. Aantasting van de ozonlaag en klimaatverandering kunnen invloed hebben op de sterkte van de UV-straling  (Slaper et al. 2017 Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017) (Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017)) ). Daarnaast kunnen mensen die veel gebruik maken van kunstmatige UV-bronnen (zonnebanken, UV-therapie) of hiermee werken (lassen) blootstaan aan meer UV-straling.

Trends

UV-blootstelling toegenomen door gedragsverandering en toename UV-straling

De blootstelling aan UV-staling van de zon is waarschijnlijk toegenomen in de afgelopen decennia. Enerzijds komt dat waarschijnlijk door een toename van het aantal warme dagen in combinatie met een toename in de hoeveelheid vrije tijd waardoor mensen meer buiten zijn. Anderzijds is de hoeveelheid UV-straling in Nederland in de afgelopen decennia toegenomen (CBS et al. 2023 CBS, PBL, RIVM, WUR, UV-straling in Nederland, 1980-2022 (indicator 0220, versie 10, 2 augustus 2023). www.clo.nl. , Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2023) (CBS, PBL, RIVM, WUR, UV-straling in Nederland, 1980-2022 (indicator 0220, versie 10, 2 augustus 2023). www.clo.nl. , Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2023)) ). Voor een deel komt dit doordat de ozonlaag dunner is geworden waardoor deze minder beschermt tegen UV-straling.  Zo was in de periode 2000-2004 de ozonlaag wereldwijd en op gematigde breedten zoals Nederland zo'n 5% minder dik dan in de periode voor 1980 (CBS et al. 2023 CBS, PBL, RIVM, WUR, Dikte van de ozonlaag, 1980-2022 (indicator 0218, versie 19 , 21 maart 2023). www.clo.nl., Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2023) (CBS, PBL, RIVM, WUR, Dikte van de ozonlaag, 1980-2022 (indicator 0218, versie 19 , 21 maart 2023). www.clo.nl., Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2023)) ). Een tweede oorzaak is dat de beschermende werking van bewolking is afgenomen. Klimaatverandering kan in de toekomst leiden tot verdere veranderingen in bewolkingspatronen, en daarmee de hoeveelheid UV-straling (CBS et al. 2023 CBS, PBL, RIVM, WUR, UV-straling in Nederland, 1980-2022 (indicator 0220, versie 10, 2 augustus 2023). www.clo.nl. , Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2023) (CBS, PBL, RIVM, WUR, UV-straling in Nederland, 1980-2022 (indicator 0220, versie 10, 2 augustus 2023). www.clo.nl. , Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2023)) ).

Gezondheidsgevolgen

UV-straling vooral schadelijk voor huid en ogen

Schade door UV-straling  kan op korte termijn leiden tot zonnebrand en (pijnlijk) brandende, tranende en rode ogen (fotokeratitis), beter bekend onder de benamingen sneeuwblindheid of lasogen. Op lange termijn kan het leiden tot huidkanker, en bijdragen aan huidveroudering en staarvorming (gezichtsstoornissen). Naar schatting hangt meer dan 90% van de incidentie Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief. (Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief.) van huidkanker en een derde van de incidentie van staar Staar (of cataract) is een vertroebeling van de ooglens die ontstaat door verandering van de eiwitsamenstelling en het watergehalte van de ooglens. (Staar (of cataract) is een vertroebeling van de ooglens die ontstaat door verandering van de eiwitsamenstelling en het watergehalte van de ooglens. ) samen met UV-blootstelling (Slaper et al. 2017 Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017) (Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017)) ). Overmatige en onregelmatige blootstelling aan UV-straling van zonlicht en/of zonnebanken is de belangrijkste risicofactor voor het ontstaan van huidkanker. De laatste jaren is er toenemend bewijs dat niet alleen UVB-straling (zorgt voor verbranding van de huid), maar ook UVA-straling (zorgt voor huidveroudering) schadelijk zijn en tot huidkanker kunnen leiden. UVB-straling is er vooral midden op de dag in de lente en de zomer als de zon hoog staat, UVA-straling is er het hele jaar en komt ook door glas heen. Het risicoverhogend effect van UV-straling op huidkanker verschilt per type huidkanker en de pigmentstatus van de huid speelt hierbij ook een rol. Voor een overzicht van risicofactoren voor huidkanker, zie: Huidkanker | Oorzaken en gevolgen. Voor meer informatie over preventie en beleid ten aanzien van UV-straling, zie: Preventie en Beleid | Straling 

Verandering in UV-blootstellingsgedrag belangrijke oorzaak voor toename aantal nieuwe gevallen huidkanker

Het aantal nieuwe gevallen van huidkanker is sinds 1989 flink toegenomen (zie Trends in huidkanker). Deze toename is groter dan verwacht mocht worden op basis van vergrijzing van de bevolking en de aantasting van de ozonlaag (Van Dijk et al. 2019 Van Dijk, Hagens, Slaper, Boekema, Zonkrachtactieplan: Versie 2019, Bilthoven (2019) (Van Dijk, Hagens, Slaper, Boekema, Zonkrachtactieplan: Versie 2019, Bilthoven (2019)) ). Een belangrijke oorzaak van deze stijging is daarom vermoedelijk verandering in gedrag  met betrekking tot blootstelling aan UV-straling (Van Dijk et al. 2019 Van Dijk, Hagens, Slaper, Boekema, Zonkrachtactieplan: Versie 2019, Bilthoven (2019) (Van Dijk, Hagens, Slaper, Boekema, Zonkrachtactieplan: Versie 2019, Bilthoven (2019)) ; Slaper et al. 2017 Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017) (Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017)) ). Andere mogelijke verklaringen zijn onder andere toegenomen gevoeligheid van de huid voor uv-straling en verbeterde diagnostiek. De sterfte aan huidkanker nam aanvankelijk ook toe maar sinds 2009 is de sterfte aan huidkanker (gecorrigeerd voor veranderingen in de omvang en leeftijdsopbouw van de bevolking) afgenomen (zie Sterfte aan huidkanker). 

UV-straling ook goed voor gezondheid

UV-straling heeft ook positieve effecten op de gezondheid. Het is nodig voor de aanmaak van vitamine D. Vitamine D is goed voor sterke botten en tanden en draagt waarschijnlijk bij aan het verlagen van de kans op het krijgen van dikkedarmkanker en enkele chronische ziekten. Deze laatste bevindingen zorgen voor een wetenschappelijk en maatschappelijk debat over de vraag waar de grens ligt tussen schadelijke en wenselijke UV-blootstellingsniveaus (Slaper et al. 2017 Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017) (Slaper, H., van Dijk, A., Outer, DP., van Kranen, H., Slobbe, L.C.J., UV-straling en gezondheid : Probleemveld en kennisbasis bij het RIVM, Bilthoven (2017)) ; KWF Kankerbestrijding 2010 KWF Kankerbestrijding, De relatie tussen kanker, zonnestraling en vitamine D, Amsterdam (2010) (KWF Kankerbestrijding, De relatie tussen kanker, zonnestraling en vitamine D, Amsterdam (2010)) ). Verder maken medische therapieën voor de behandeling van bepaalde huidaandoeningen gebruik van UV-straling, bijvoorbeeld bij psoriasispatiënten.